به گزارش پلاتو هنر، موسیقی جاز، یکی از تاثیرگذارترین ژانرهای موسیقی در قرن بیستم محسوب می‌شود که نه تنها سبک جدیدی از صدا، ریتم و بداهه‌پردازی را معرفی کرد، بلکه به نمادی از آزادی، مقاومت فرهنگی و هویت سیاه‌پوستان آمریکایی بدل شد. این موسیقی با ریشه‌هایی در برده‌داری، کار جمعی و رنج اجتماعی، توانست از محله‌های فقیرنشین نیواورلئان برخیزد و در عرض چند دهه جهان را تسخیر کند.
ریشه‌ها: از بردگی تا بلوز
تاریخچه موسیقی جاز به اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم در ایالات متحده آمریکا باز می‌گردد. در این دوران، سیاه‌پوستان آفریقایی‌تبار که از قاره آفریقا به عنوان برده به آمریکا آورده شده بودند، سنت‌های موسیقایی خود را با موسیقی مذهبی و محلی آمریکا تلفیق کردند. این فرایند در نهایت به تولد سبک‌هایی مانند اسپیریچوئل (آوازهای مذهبی سیاه‌پوستان)، راگ‌تایم و بلوز منجر شد. سبک‌هایی که بستر تولد موسیقی جاز را فراهم کردند.
بلوز، که ریشه در نغمه‌های غم‌انگیز و ملودی‌های تکرار شونده سیاه‌پوستان در مزارع داشت، نقش مهمی در شکل‌گیری روح جاز ایفا کرد. در همین حال، ریتم‌های پرشور آفریقایی و ساختارهای هارمونیک اروپایی در کنار سازهایی مانند ترومپت، کلارینت، ترومبون و پیانو، یک زبان موسیقایی جدید را شکل دادند.
نیواورلئان؛ مهد تولد جاز
شهر نیواورلئان در ایالت لوئیزیانا، زادگاه رسمی موسیقی جَز به‌شمار می‌رود. در اوایل دهه ۱۹۰۰، محله‌هایی مانند استوری‌ویل میزبان نوازندگانی بودند که با بداهه‌نوازی، تنوع سازها و ریتم‌های غیرمنتظره موسیقی جدیدی خلق می‌کردند. از جمله مهم‌ترین چهره‌های اولیه جاز، بادی بولدن (Buddy Bolden) را می‌توان نام برد که گرچه هیچ ضبطی از آثارش در دست نیست، اما از او به عنوان نخستین رهبر یک گروه جاز یاد می‌شود.
یکی از تاثیرگذارترین موسیقیدانان این دوران، لویی آرمسترانگ (Louis Armstrong) بود. نوازنده ترومپت، خواننده و بداهه‌نواز بزرگ که در دهه ۱۹۲۰ موسیقی جاز را از یک سبک محلی به یک جریان ملی و جهانی بدل کرد.
دهه‌های طلایی جاز
دهه ۱۹۳۰ شاهد ظهور سبک سوینگ (Swing) بود؛ سبکی پرانرژی و مناسب برای رقص که با گروه‌های بزرگ و رهبری چهره‌هایی مانند دوک الینگتون، کاونت بیسی و بنی گودمن شناخته می‌شد. این دوران، که با بحران اقتصادی و جنگ جهانی دوم هم زمان بود، جاز را به یک رسانه جمعی بدل کرد و آن را از سالن‌های کوچک به رادیو و سالن‌های کنسرت کشاند.
اما در دهه ۱۹۴۰، جوان‌ترهای صحنه جاز به دنبال شکستن قواعد سوینگ بودند. سبک بی‌باپ (Bebop) با محوریت نوازندگانی مانند چارلی پارکر و دیزی گیلسپی، سبکی پیچیده‌تر، سریع‌تر و آوانگاردتر بود که مخاطب را به چالش می‌کشید. برخلاف سوینگ، بی‌باپ دیگر موسیقی برای رقص نبود، بلکه موسیقی برای شنیدن و اندیشیدن بود.
جاز مدرن و گسترش جهانی
در دهه‌های ۵۰ و ۶۰، موسیقی جاز دستخوش تحولاتی جدید شد. سبک‌هایی مانند کول جاز (Cool Jazz) با نغمه‌هایی نرم‌تر و ساختاری آرام‌تر به رهبری مایلز دیویس، دیو بروبک و چت بیکر پا به میدان گذاشتند. هم زمان و به موازات آن سبک هارد باپ (Hard Bop) نیز با بهره‌گیری از گاسپل و ریتم‌های آفریقایی آمریکایی در حال اوج‌گیری بود.
در دهه ۶۰ و ۷۰، جاز وارد فاز تجربه‌گرایی شد. جان کولترین، با آثار عمیق و معنوی‌اش، جاز را به قلمرو عرفان و درون‌نگری برد. اورنت کلمن و سیسیل تیلور با سبک آوانگارد فری‌جاز (Free Jazz) مرزهای ساختار موسیقی را درنوردیدند. در همین دوران، سبک فیوژن با ترکیب جز و راک توسط چهره‌هایی چون هربی هنکاک و چیک کوریا ظهور کرد.
قطعه‌های مشهور جاز
برخی از مشهورترین قطعات موسیقی جاز در طول تاریخ، به آثار ماندگاری تبدیل شده‌اند که هم شنوندگان عمومی و هم موسیقیدانان حرفه‌ای را تحت تأثیر قرار داده‌اند. قطعه‌ی «تِیک فایو» (Take Five) اثر دیو بروبک، با ضرب‌آهنگ پنج‌تایی منحصربه‌فردش، به یکی از شناخته‌شده‌ترین آثار جاز بدل شد. «سو وات» (So What) از مایلز دیویس، آغازگر موجی نو در سبک جاز مُدال بود و از آلبوم مشهور «کایند آو بلو» برگرفته شده است؛ اثری که در تاریخ موسیقی مدرن جایگاهی افسانه‌ای دارد.
جان کولترین، با قطعاتی مانند «مای فیوریت تینگز» و «اَ لاو سوپریم»، جنبه‌ای روحانی و عمیق به موسیقی جاز بخشید و به نماد درون‌گرایی در این سبک تبدیل شد. لویی آرمسترانگ، با اجرای فراموش‌نشدنی «چه دنیای شگفت‌انگیزی»، نه‌تنها موسیقی جاز را جهانی کرد بلکه پیام صلح و امید را به گوش جهانیان رساند. همچنین آثار تلونیوس مانک مانند «راند میدنایت» و قطعه‌ی «بردلند» از گروه ودر ریپورت، مرزهای جاز را به سمت تجربه‌گرایی و تلفیق با دیگر سبک‌ها گسترش دادند. این آثار، تنها موسیقی نیستند، بلکه دریچه‌ای به احساس، هویت و تاریخ معاصر‌اند.
فیلم‌هایی در رابطه با این سبک
پیش‌تر در گزارشی کامل به معرفی فیلم‌های جذاب جهان موسیقی جاز پرداخته‌ایم. شما می‌توانید با مراجعه به این گزارش و تماشای این فیلم‌ها با این سبک موسیقی بیشتر آشنا شوید.
جاز امروز؛ از سنت تا تلفیق
موسیقی جاز در قرن بیست‌ویکم همچنان زنده و پویا است. با اینکه دیگر ژانر غالب موسیقی عمومی نیست، اما در محافل هنری و آکادمیک جایگاهی رفیع دارد. هنرمندان معاصری مانند کمال ویلیامز، اسنارکی پاپی و رابرت گلسپر با تلفیق جاز با هیپ‌هاپ، الکترونیک و موسیقی‌های فول‌کلور جهانی، نسلی جدید از شنوندگان را جذب کرده‌اند.
در عین حال، آموزش موسیقی جاز در دانشگاه‌ها و کنسرواتوارها در سراسر جهان رواج یافته و بسیاری از جوانان با اصول هارمونی، بداهه‌پردازی و ترکیب سبک‌ها در این بستر آشنا می‌شوند.
جز تنها یک سبک موسیقی نیست. روایتی است از مبارزه، آزادی و بیان فردی. این موسیقی از دل تبعیض و درد متولد شد، اما با خلاقیت و امید بین جوامع مرتفع شد. هر نت جاز، فریادی است برای آزادی و هر بداهه‌پردازی، بیانی تازه از فردیت و هویت. امروز، در هر گوشه‌ای از جهان که نوای جاز به گوش می‌رسد، صدای تاریخ و انسانیت را می‌توان شنید.
بیشتر بخوانید:
