در گزارش پیش‌رو قصد داریم سازوکار برگزاری حراج‌های هنری را بررسی کنیم اما پیش از مطالعه این مطلب لازم است درنظر داشته باشید که اقتصاد هنر پدیده‌ای پیچیده است که مناسبات متفاوتی درون خود دارد و نکته دیگر اینکه حراج‌ها همواره در همه جای دنیا سازوکار غیرشفافی دارند و بخشی از پنهان بودن منابع و اطلاعات جزوی از ماهیت این پدیده اقتصادی است.
تاریخچه حراج‌های هنری
کلمه «auction» ریشه در واژه لاتین «Auctus» دارد که به معنی «بالابردن» است. اولین نشانه‌های حراج به یونان باستان باز می‌گردد که در اوایل دوران ۵۰۰ سال قبل از میلاد حراج زنان برای ازدواج و برده‌ها انجام می‌شد. اولین شواهد حاکی از حراج‌های هنری به دوران رومیان بازمی‌گردد که آن‌ها غنائم جنگی و اموال خود را به حراج می‌گذاشتند. 193 سال بعد از میلاد زمانی که امپراتور پرتیناکس توسط محافظانش کشته شد، اموالش به حراج گذاشته شد و مردم از سرتاسر امپراتوری رم برای شرکت دراین حراج خودشان را رساندند.
حراج هنری چیست؟
در ابتدا می‌خواهیم به این پرسش پاسخ دهیم که حراج هنری چیست و چه کارکردی دارد؟ حراج راهکاری رقابتی است که در آن کالا یا خدمات به پیشنهاد‌دهنده‌ای که بیشترین قیمت را ارائه دهد، فروخته می‌شود. با توجه به این تعریف درمی‌یابیم که در حراج‌ها ما با اثر هنری به مثابه کالا مواجه هستیم. در حراج‌ها، آثار هنری در یک بازه زمانی محدود در معرض دید علاقه‌مندان و خریداران قرار می‌گیرند. قیمتگذاری برای هر اثر هنری انجام شده و کمینه و بیشینه‌ای درنظر می‌گیرند. مجری حراج هریک از آثار را برای مزایده معرفی می‌کند و مزایده از کمترین مبلغ قیمتگذاری شده آغاز می‌شود. هرکدام از خریداران درخواست خود را برای خرید آن اثر با بالا آوردن دست اعلام می‌کنند. این کار ادامه دارد تا درنهایت اثر هنری به آخرین نفر و آخرین مبلغ پیشنهاد شده فروخته شود.
نحوه شرکت در حراج‌ها چگونه است؟
نوع برقراری ارتباط هنرمندان با حراجی‌های هنری به 2 نوع مستقیم و غیرمستقیم است. در ارتباط مستقیم هنرمند و آثارش بدون هیچ واسطه‌ای با بنگاه‌ها و حراجی‌ها در تعامل است. در شیوه غیرمستقیم آثار هنری هنرمندان از طریق گالری‌داران و مجموعه‌داران به حراجی‌ها راه پیدا می‌کنند. درواقع این مساله خیلی مرسوم نیست که هنرمندی به صورت مستقیم با حراج در ارتباط باشد و معمولا آثاری که روی دیوار حراج مشاهده می‌کنیم توسط گالری‌داران و مجموعه‌داران ارائه شده است. براین اساس گالری‌داران و مجموعه‌داران تاثیر مهم و بسزایی برای ورود آثار هنرمندان به حراجی ها دارند.
خرید و فروش اثر هنری به عنوان سرمایه‌گذاری پدیده‌ای است که در چند دهه اخیر به شکل جدی در ایران دنبال می‌شود درنتیجه برخی مجموعه‌داران ازطریق ارائه آثار مجموعه خودشان در حراجی‌های مختلف به دنبال کسب سود هستند. در این مورد ما اثر و امضای هنرمند را روی دیوار می‌بینیم اما مالک اثر شخص دیگری است و هنرمند سود و ضرری از خرید و فروش اثرش در حراج نمی‌بیند. چه بسا بسیار هنرمندانی که طی سالیان زیاد با نفس برگزاری حراج هنری مشکل داشته‌اند اما همواره آثارشان با مبلغ بالایی در این حراجی‌ها به فروش رفته و می‌روند.
تعیین ارزش آثار هنری
تعیین ارزش آثار هنری و قیمتگذاری آثار هنری همواره از آن دست موضوعات چالش‌برانگیز است. معمولا ارزش را در آثار هنری در سه سطح تعریف می‌کنند؛ یکی ارزش زیبایی‌شنایی (Aesthetics) یعنی ارزش محتوایی که داخل اثر وجود دارد. ارزش‌های محتوایی را مراجع آموزش‌دهنده هنر تعیین می‌کنند زیرا براساس اصول زیبایی‌شناختی بررسی می‌شوند. یک نوع دیگر ارزش آرتیستیک اثر است که هیچ ارتباطی با ویژگی‌های زیبایی‌شناسی اثر ندارد بلکه آن چیزی است که یک اثر هنری را معروف می‌کند. در این مورد امضای یک هنرمند اهمیت بسیار پیدا می‌کند زیرا کار متعلق به شخصی است که خود در بازار هنر تبدیل به یک برند شده و به تنهایی می‌تواند قیمت اثر را بالا ببرد. ارزش سوم ارزش مالی و متریال استفاده در یک اثر هنری است.
شاخص‌های دیگری نیز در قیمتگذاری یک اثر هنری دخیل هستند. به طور مثال اینکه آثار یک هنرمند در چند نمایشگاه انفرادی یا در موزه‌ای به نمایش درآمده باشد، در بالا رفتن قیمت آثار او تاثیر زیادی دارد. یکی دیگر از موارد این است که بارها مشاهده کرده‌ایم که پس از فوت یک هنرمند، قیمت آثار او در مارکت هنر بالا می‌رود.
انواع حراج‌های هنری
حراج‌های هنری معمولا در روش‌ها و رویکردهای مختلف در دنیا برگزار می‌شوند. یکی از متداول‌ترین شیوه‌های برگزاری، حراج انگلیسی است. این حراج روند صعودی دارد یعنی حراج یک اثر با کمترین مبلغ قیمتگذاری شده شروع می‌شود، خریداران بید می‌زنند و قیمت اثر بالا می‌رود تااینکه در بالاترین قیمت خود به فروش می‌رسد. بسیاری از حراجی‌های بزرگ دنیا مانند کریستیز، ساتبیز، بونامز و… به این روش برگزار می‌شوند.
حراج هلندی نوعی مزایده است، که حراج‌گذار در این روش مزایده را با بالاترین قیمتی که مورد نظرش است، آغاز می‌کند و سپس از قیمت به‌طور مداوم کاسته می‌شود، تا زمانی که خریداری برای قیمت پیشنهادی یافته شود. این نوع مزایده برای مواقعی مناسب است که فروش سریع کالاها مهم است، بنابراین فروش تنها با یک پیشنهاد به انجام می‌رسد. جالب است بدانید که این نوع حراج به دلیل استفاده فراوان آن در حراج گل هلندی به مزایده هلندی مشهور شده است.
در نوع دیگری از حراج مانند برخی مزایده‌ها خریداران از مبالغ پیشنهادی یکدیگر اطلاع ندارند و در نهایت خود حراج‌گذار یک قیمتی را اعلام می‌کند و اثر را با همان قیمت به فروش می‌رساند.
در حراج خاموش (silent auction) آثار در مدت زمان محدودی در معرض تماشا قرار دارند اما خرید و فروش آثار به صورت اینترنتی یا از راه دور انجام می‌شود. نمونه این نوع برگزاری را در هجدهمین دوره حراج تهران مشاهده کردیم که فروش آثار به صورت مجازی انجام شد اما آثار به مدت 5 روز به نمایش گذاشته شدند.
یک نوع دیگر حراج آنلاین است که در این روش هم ارائه آثار و هم خرید و فروش به صورت آنلاین برگزار می‌شود.
تاریخچه حراج تهران
مجموعه حراج تهران در سال ۱۳۹۱ به صورت نهادی مستقل و خصوصی شکل گرفت. علیرضا سمیع‌آذر رییس حراج تهران است که هجدهمین دوره خود را پشت سرگذاشت.
می‌توانید شرایط خرید و فروش در حراج تهران را در اینجا مطالعه کنید.
بیشتر بخوانید:
با «حراج آنلاین تهران» آشنا شوید
حراج آنلاین بیش از ۶۱ میلیارد تومان فروخت
ندا زنگینه
