به گزارش پلاتو هنر، تاریخ هنر نمایش تقریبا با آفرینش انسان آغاز میشود و در طول دوران به دسته ها و شاخه های مختلفی تقسیم میشود. در این مطلب تاریخ نمایش در ایران را به طور مختصر بیان خواهیم کرد.
درباره قدمت نمایش در ایران می توان به پیش از اسلام و نمایش های آیینی که به داستان سوگ سیاوش معروف است، اشاره کرد.
(اهل بخارا را بر کشتن سیاوش سرودهای عجیبست و مطربان آن سرودها را کین سیاوش گویند و محمدبن جعفر گوید که ازاین تاریخ سه هزار سالست. والله اعلم.)(نرشخی،تاریخ بخارا،1317: 20)
بهرام بیضایی که مطالعات و پژوهش های وسیعی در این باب داشته است، درباره تاریخ نمایش در کتاب «نمایش در ایران» می نویسد که گویا غریزه غیرآگاه نمایشگری بشر پیش از تاریخ و در اجتماع قبیله ای بروز کرده است. هنگامی که قبایل به دور آتش جمع می شدند، به رقص وستایش با حرکات عجیب و صداهای ترس آور می پرداختند. (بیضایی،نمایش در ایران،19:1344)
به گفته بهرام بیضایی با وجود سفال هایی که به دست آمده اند و با ملاحظه نقش و نگاره آنها که رقص ها و به دور آتش نشستن قبیله ای را نشان می دهد، می‌توان به این غریزه غیرآگاه نمایشگری اطمینان پیدا کرد.
اما نقالی یکی دیگر از اشکالی است که در مقدمه پیدایش نمایش به چشم می خورد و درباره آن سخن به میان آمده است.
(آنچه که بعد در این اجتماع های قبیله ای آغاز شد، نقالی بود. نقالی که یک شکل بیان و نمایش فردی است، شاید پس از پیدایش و توسعه عنصر کلام پیدا شد و رشد یافت، چنانکه برخی آن را در کنار سرودها و رقص های ستایش قدیم ترین و ساده ترین شکل نمایش و مقدمه پیدایش نمایش های چند نفری می دانند.) (همان:20)
همانطور که اشاره شد نمایش با حضور فاکتورهای خود در زندگی قومی و قبیله ای به چشم می خورد و با مطالعه و بررسی آن اجتماع قومی و قبیله ای و یا مراسم مختلفی که با آداب مختلفی برگزار می شده است، می توان چندین مشخصه که بعدها به دوره های بعدی منتقل شدند را پیدا کرد.
(چندین مشخصه اساسی نمایش، بعدها از این اجتماع های پیش از تاریخ به نمایشگران دوره های تاریخی منتقل شد چون، شبیه سازی، بکار بردن صورتک، افزودن بازی و حرکات القاء کننده به کلام، به وجود آوردن قراردادهای نمایشی) (همان:20)
عوامل پیشبرد و مانع سرعت بخشیدن به ادامه مسیر نمایش
در راه طولانی و پرفراز و نشیبی که نمایش و تئاتر طی می کرد عواملی باعث پیشبرد و سرعت بخشیدن به ادامه مسیر این هنر می شدند و همچنین عواملی هم مانع و سد آن می شدند.
عواملی که در دوره بعد از حمله اعراب به ایران پیدا شدند نمایش را منع و نهی می کردند و به این ترتیب فضا مقداری بسته تر شد اما به تمامی از میان نرفت.
(مذهبی که با حمله عرب در ایران حاکم شد نمایش را نمی شناخت و نداشت تا آنرا به ارمغان آورد یا منع کند. آنچه در اینجا مانع نمایش شد واسطه های مذهب یعنی علما بودند که با تفسیر یک آیه یا خبر شبیه سازی را طرد می کردند. به ظاهر حرف این بود که خلق یا ایجاد هرشخص دیگر رقابتی است با دستگاه ایجاد و خلقت، یا ناشی از اعتقاد به این که عالم وجود ناقص است بدین گونه پیکرسازی و شبیه سازی لغو و نهی شد اما به تمامی از میان نرفت و ذوق سازندگی یا بازیگری طی دو سه قرن راه های دیگری -گرچه بسته تر- برای بروز پیدا کرد.) (همان:44)
اغلب این نامهربانی ها و مانعیت از جهالت و عدم آگاهی سرچشمه می گرفت که با برخوردهای محکمی صورت می پذیرفت.
از عواملی هم که در پیشبرد هنر نمایشی تاثیر بزرگی داشتند می توان به ترجمه متون مهم اشاره کرد. در طی قرون 7 و 8 علاوه بر وجود خرده نمایش ها چند تن از دانشمندان عربی نویس مانند فارابی، ابن سینا، ابن رشد و .. کتاب بوطیقای ارسطو را ترجمه و شرح کردند.
ملک پور در کتاب «ادبیات نمایشی در ایران» می نویسد:
(شکل گیری و تحول شبیه خوانی به عنوان نمایش مستقل ایرانی بین قرن ده تا سیزدهم انجام می گیرد و در این فاصله است که شبیه خوانی شکل نمایش خود را باز می یابد، اما از نمایش فرنگستان آثار و مدارکی دال بر حضور در ایران یافت نشده است.) (ملک پور، ادبیات نمایشی در ایران،1363،جلد اول: 27)
سفرهای سه گانه ناصرالدین شاه به اروپا
تا پیش از سفرهای سه گانه ای که ناصرالدین شاه به اروپا داشت، تئاتر تنها یک سری نمایش های کوچک و در حد و اندازه های کوچه بازاری بود.
بعد از سفر به اروپا و دیدن شکوه و عظمت اپراها و سالن های نمایشی آنجا، تصمیم گرفت در ایران نیز آن را پیاده کند.
اما انتقال نمایش فرنگستان به ایران به یکباره صورت نگرفت و مقدمات و زمینه چینی های بسیاری داشت که با توجه به استبداد حکومت ها و عقاید مذهبی و وجود جامعه سنتی، این انتقال به سختی اتفاق افتاد و در زمان ناصرالدین شاه بود که تا حدی مورد حمایت قرار گرفت.
(در زمان حکومت ناصرالدین شاه بود که نمایش برای نخستین بار قادر می گردد تا در دامان حمایت درباریان که به تأسی از ناصرالدین شاه در پی یافتن وسائل سرگرمی و تفنن بودند، خودنمائی کند.) (همان:28)
این بستری که برای نمایش در زمان ناصرالدین شاه فراهم شد تنها به خاطر حمایت رجال و درباریان نبود بلکه عواملی مانند تعداد زیاد افراد باسواد، افزایش تعداد روزنامه ها نیز تاثیرگذار بودند تا جایی که باعث شد عده زیادی از روشنفکرها متوجه وجه ارتباطی و انتقادی آن شدند و فهمیدند که با کمک از آن می توانند از طریق تئاتر و تئاترنویسی انتقادهای خود از دستگاه حکومتی را بیان کنند. همچنین یکی دیگر از دلایل وجود این تکیه گاه برای تئاتر و نمایش مسافرت به انگلستان و انتشار افکار تجددخواهانه بود.(همان:28)
آغاز اولین تئاترهای گروهی
با شروع مشروطیت اولین تئاترهای گروهی آغاز شد. از اولین آنها می توان به تئاتر فرهنگ در عمارت مسعودیه اشاره کرد که از جمله اعضای این گروه محمدعلی فروغی و عبدالله مستوفی بودند.
تئاتر دیگر، تئاتر ملی بود که سیدعبدالکریم محقق الدوله آن را در حدود سال 1329 بنا کرد و مرکز فعالیت این گروه هتل فاروس لاله زار بود.
به این ترتیب می توان گفت که لاله زار از آن به بعد مرکز تئاتر و فعالیت های تئاتری تهران شد.
در روزگار پهلوی دوم و در دهه 40 با ظهور افرادی چون علی نصیریان، بهرام بیضایی، اکبر رادی، غلامحسین ساعدی و … روزگار درخشانی شکل گرفت و همین ایام بود که تئاترشهر وتالار مولوی و 25 شهریور تأسیس شدند.
بعد از انقلاب جمهوری اسلامی وقفه کوتاهی در آن افتاد و در مهرماه سال 58 بود که یکی از شاهکارهای ادبیات نمایشی ایران یعنی «مرگ یزدگرد» بر روی صحنه رفت.
مراسم و جشن هایی نیز برای پیش از اسلام بودند که هر کدام با اعتقاد و عقیده و تفکری که پشتشان بود صورت می گرفتند و برخی از آنها همچنان بعد از اسلام نیز باقی مانده بودند که به ذکر و توضیح چند نمونه از آنها می پردازیم.
دسته کوسه یا میر نوروزی:
(میر نوروزی مرد پست و کریه چهره بود که در روزهای نوروز برای مضحکه و شادی چند روزی بر تخت می نشست و به جای پادشاه یا امیر واقعی حکم های مسخره صادر می کرد، برای مصادره اموال فلان ثروتمند یا به بند کشیدن فلان زورمند. این بازی ظاهرا برای تفریح و خنده بوده است ولی در عمق آن می توان نمونه ای از عکس العمل های کینه جویانه مردم زیردست را نسبت به زبردستان دید.) (بیضایی،1344 :46-47)
دسته دوره گرد مرسوم به نوروز خوان ها:
(بازی های دسته دوره گرد موسوم به نوروز خوان ها شامل دلقک هایی چون حاجی فیروز و آتش افروز و غول بیابانی که به نظر می رسد در اصل از ملازمین و مسخره کنندگان کوسه و شاه نوروزی بوده اند و بعد از آن دسته ها جدا شده اند و تا به امروز هم در ایام عید با پوشش رنگین و چشم گیر و با چهره هایی به رنگ سیاه یا با صورتک بازی های مسخره و خنده آوری در می آورند.) (همان:47-48)
دسته های عزاداری:
(رسم دیگری که مایه نمایشی داشت، به راه انداختن دسته های عزاداری بود که در دوره اسلامی صورت مذهبی به خود گرفت. برگزاری دسته های سوگواری در ایران سابقه ای طولانی دارد و ما قبلا ماجرای نوحه بر مرگ سیاوش را از این مقوله دیده ایم. هیچ بعید نیست که این سنت نتیجه همان روحیه عزاداری باشد که حین انتقال برخی عناصر فرهنگ بین النهرین به ایران به سرزمین ما رسیده. اما دسته های عزاداری اسلامی بنا بر استنتاج خیلی ها ـ ازجمله شهادت کتاب احسن القصص ـ از زمان عضدالدوله دیلمی (نیمه دوم قرن چهارم ه) آغاز یا علنی شد و در زمان صفویه و بعدها قاجاریه توسعه یافت و شکل های تازه تری پیدا کرد که هنوز هم بقایای آن ها را می توان در گوشه و کنارها یافت.) ( همان:49-50)
همچنین در ادامه دسته های عزاداری می نویسد:
(این دسته ها با حرکت خود در واقع داستان مصائب خاندان امام حسین و واقعه کربلا را یادآوری می کردند، خصوصا آن دسته هایی که رشته ای از نشانه های قهرمانان کربلا چون حجله قاسم و تابوت طفلان عماری امام یا مشک سوراخ شده یا اسب تیرخورده و غیره را حرکت می دادند.) (همان:50)
در اردهال کاشان نیز مردم داستانی را نقل می کنند که به این ترتیب بوده است:
(در اردهال می گویند که در قرن دوم هجری مردم فین کاشان سلطانعلی امامزاده را به پیشوائی فراخوانده بودند، ولی او پیش از رسیدن به فین در حوالی اردهال به دست کفار از پای درآمد. گویند مردم فین که برای نجات او رفته بودند، هنگامی رسیدند که جسد تکه تکه اش را یافتند، پس آن را در یک قالی پیچیدند و به آب رودخانه شستند، کفار را به عقب راندند و گور و ضریحی ساختند جسد را به گور سپردند و قالی را به ضریح.
قرن هاست که هر ساله در جمعه میانه مهرماه مراسم عظیمی در اردهال برپاست و مردم تا پانزده هزار نفر از هر ده و شهر دور و نزدیک برای تماشا جمع می شوند.
در میانه روز ناگهان سیصد چهارصد نفر مرد چماق به دست با حرکات و فریادهای ترس آور از راه می رسند، این ها نشانه جهاد کنندگان هستند می آیند و قالی را که نشانه مرد شهید است به کنار رود اردهال می برند و با چماق خیسشان به آن می کوبند و آن را می شویند و بعد به ضریح برش می گردانند. در همه این مراحل نعره های لعنت و نفرینشان نسبت به کفار بلند است و با چماق حالت تهدید کننده دارند و با چند تکه کلام تماشاگر مومن را به یاد شهدای کربلا می اندازند و خاندان بنی اسد که آن شهدا را به خاک سپرد و بر ایشان گریست این بازی فراوان شبیه است به نمایش بدوی مرگ ((بعل ـ Baal)) و شست و شوی جسد او توسط کاهنان در رود که در بین النهرین باستان مرسوم بوده است.) ( همان: 50-51)
در قرن پنجم «مسخره» را داشتیم که بعدها همان «سیاه» شد و مردم مایه انتقادی آنها را به شدت دوست می داشتند. چون مسخره در قالب طنز و هزل بود و از طبقات بالا انتقاد میکرد
عبید زاکانی در بیتی می گوید:
رو مسخرگی پیشه کن و مطربی آموز
تا داد خود از کهتر و مهتر بستانی
(در یک نقاشی مربوط به آغاز قرن دهم هجری از سلطان محمد نقاش که در آن مجلس عیشی ترسیم شده عده ای از این مطربان را می بینیم که پوشش سه تن از آنها پوست حیوانات است و بزک یا صورتک بوزینه دارند.) (بیضایی،1344 :56)
در زمانی که گفتن حتی کوچ کترین حرف های انتقادی می توانست عواقب بسیاری را به دنبال داشته باشد این بازیگران که سیاه و همچنین مسخره نامیده می شدند، انتقادهای اجتماعی و رفتارهای ناپسند طبقه بالای جامعه را در قالب طنز بیان می کردند و حرف دل مردم را می زدند. به همین خاطر بود که مردم آنها را دوست داشتند.
تا جایی که یکی از تفریحات مردم جمع شدن در میدان ها و مکان های بزرگ شهر بود تا به دیدن سیاه ها بنشینند. البته علاوه بر نمایش سیاه ها، بازی و تفریح های دیگری هم انجام می گرفت.
روایت ژان شاردن جهانگرد فرانسوی
ژان شاردن جواهرفروش و جهانگرد فرانسوی چندین بار به ایران سفر کرد. کتاب او با عنوان «سیاحت نامه شاردن» در ایران به چاپ رسید، همچنین او لقب تاجرشاه را از شاه عباس دوم دریافت کرد.
شاردن در جلد دوم کتاب سیاحت نامه خود می نویسد:
(میدان تبریز بزرگترین میادین بلاد عالم است که من دیده ام، خیلی بزرگتر از میدان اصفهان می باشد. ترکان در این محل چندین بار سی هزار عسکر برای جنگ آراسته اند.
همه روزه شامگاهان این میدان انباشته از عامه مردم است که برای تفریح و تماشای نمایش هایی که در آنجا به معرض تماشا گذارده می شود، جمع می گردند. تفریحات میدان عبارتست از: نمایشات شعبده بازان و بند بازان و مسخرگان و لودگان، کشتی گیری و مصارعت و نبرد قوچ ها و گاو نرها، خواندن اشعار و سرودن داستان ها و رقص گرگ.) (ژان شاردن،سیاحت نامه شاردن،ترجمه محمدعباسی، 1335 ،جلد دوم،407-408)
وقایع نگاری تاریخ نمایش در ایران
1212- فتحعلی آخوندزاده تحت تاثیر تئاتر قرن هجدهم اروپا اولین نمایشنامه های خود را می نگارد.
1250- افتتاح تکیه دولت
1252- نگارش رساله اخلاقیه توسط میرزا آقا تبریزی
1263- ساخت و افتتاح تماشاخانه دارالفنون به مدیریت علی اکبرخان مزین الدوله
1265- ترجمه و اجرای نمایش «گزارش مردم گریز» توسط علی اکبرخان مزین الدوله
1270- تعطیلی تماشاخانه دارالفنون
1280- تاسیس سینما و تئاتر غیرحرفه ای «سولی» در تبریز
1287- تعطیلی تکیه دولت. انتشار روزنامه «تیاتر» توسط میرزا رضاخان طباطبایی نائینی
1289- تاسیس «هیات آکتورال امیر ترقی» توسط دایی نمایش و حسن ناصر در رشت. تاسیس تالار تئاتر توسط آودیس هوردانانیان در رشت
1292- تشکیل تئاتر ملی ایران در مطبعه فاروس واقع در خیابان لاله زار توسط عبدالکریم محقق الدوله. تشکیل تروپ تئاتر خیریه در تبریز
1294- تاسیس تماشاخانه حرفه ای «تئاتر آرامیان» توسط موسیو آرامیان در تبریز
1300- اجرای «جعفرخان از فرنگ برگشته». تشکیل گروه آکتورال در تبریز
1303- تاسیس گروه کمدی اخوان به مدیریت محمودآقا ظهرالدینی
1304- وزارت معارف و صنایع مستظرفه، امتیاز تشکیل گروه کمدی ایران را به نام سید علی نصر صادر می کند. افتتاح تئاتر نصر
1305- افتتاح جامعه باربد توسط اسماعیل مهرتاش
1308- ارباب افلاطون تماشاخانه تابستانی زرتشتیان را تاسیس میکند. تاسیس تئاتر سیروس توسط ارداشسن نازاریان
1311- کانون صنعتی به صورت تعاونی با هم فکری حبیب الله اسکندرپور، غلامعلی فکری و رضا کمال شهرزاد و .. تاسیس می شود. تاسیس استودیوی درام کرمانشاهی به ریاست میریوسف الدین کرمانشاهی
1315- افتتاح کلاس های تئاتری با نام کلاس تئاتر شهرداری در جوار بانک رهنی
1317- افتتاح هنرستان هنرپیشگی توسط سازمان پرورش افکار
1319- پایان دوره آموزش اولین دوره هنرستان هنرپیشگی با 40 دانشجو. دعوت از عبدالحسین نوشین برای تدریس در هنرستان فن بیان. تاسیس تماشاخانه تهران به مدیریت احمد دهقان
1320- تفویض ریاست هنرستان هنرپیشگی از میرزا سیدعلی خان نصر به دکتر مهدی نامدار. افتتاح تئاتر دهقان
1322- تاسیس گروه تئاتر انجمن فرهنگی-ورزشی آرارات
1325- تئاتر سعدی به همت آقای عمویی و مدیریت لرتا احداث میشود
1326- افتتاح تئاتر «فردوسی» توسط غلامحسین نوشین
1327- بنیان نهادن انجمن «خروس جنگی». تکیه دولت برای تغییر کاربری برای همیشه ویران می شود
1329- تاسیس اداره کل هنرهای زیبای کشور
1331- تشکیل اتحادیه هنرپیشگان ایران
1332- تئاتر سعدی در آشوب روزهای کودتا در آتش می سوزد. افتتاح تالار نمایشی «فردوسی» در دانشگاه تهران
1334- پروفسور دیوید سون، پروفسور اف بلچر و پروفسور کوئین بی به دعوت اداره کل هنرهای زیبای کشور برای تدریس تئاتر به ایران می آیند. افتتاح تالار «فارابی» با گنجایش 290 نفر
1335- تشکیل گروه هنر ملی توسط شاهین سرکیسیان، عباس جوانمرد، علی نصیریان و … . انتشار مجله نمایش به مدیریت حسن شیروانی
1336- تاسیس اداره هنرهای دراماتیک به ریاست دکتر مهدی فروغ. توجه اداره هنرهای دراماتیک به امر آموزش و موجودیت تئاتر عروسکی و متعاقب آن برگزاری دوره های آموزشی برای هنرجویان
1337- اداره هنرهای دراماتیک برای حمایت از گروه های آماتور یا حرفه ای حمایت خود را اعلام میکند. تاسیس گروه تئاتر شهر به سرپرستی جعفر والی. مصطفی اسکویی به همراه همسرش مهین اسکویی گروه تئاتر آناهیتا را بنیان می گذارند
1338- اکبر رادی اولین نمایشنامه جدی خود به نام «روزنه آبی» را مینویسد
1339- حضور نمایش «بلبل سرگشته» در فستیوال تئاتر ملل پاریس. انتشار ماهنامه هنری آناهیتا. اداره هنرهای دراماتیک از چندین گروه منتخب تئاتر کشور دعوت میکند تا هر هفته یک نمایش در تلویزیون اجرا کنند
1340- تاسیس گروه تئاتر «مروارید» به ریاست شاهین سرکیسیان. افتتاح سینما تئاتر کسری
1341- تاسیس گروه تئاتر «پازارگاد» به سرپرستی حمید سمندریان و پری صابری
1342- تاسیس گروه تئاتر «امروز» به سرپرستی داود رشیدی
1343- تعطیلی تئاتر آناهیتا. بهرام بیضایی با دو نمایشنامه «غروب در دیار غریب» و «قصه پنهان ماه» خود را به عنوان درام نویس معرفی میکند. تاسیس دانشکده هنرهای دراماتیک. تاسیس گروه «میترا» به سرپرستی رکن الدین خسروی. تشکیل گروه تئاتر «زمان» توسط مهین اسکویی
1344- تاسیس مرکز نمایش پدیدار توسط داود رشیدی، منصور پورمند و … .
تاسیس تالار «سنگلج». آغاز به کار اداره برنامه های تئاتر. برگزاری اولین جشنواره نمایش های ایرانی. تاسیس «آتلیه تئاتر» توسط بیژن مفید
1346- برگزاری اولین دوره جشن هنر شیراز. تاسیس کارگاه نمایش
1346- افتتاح تالار «رودکی» با ظرفیت 1200 تماشاگر
1347- افتتاح تالار «وحدت» با نام سابق ابوعبدالله رودکی. تاسیس انجمن تئاتر ایران توسط ناصر رحمانی نژاد، صادق هاتفی و …
افتتاح «خانه نمایش» با تلاش گروه تئاترملی. تاسیس گروه تئاتر پیاده توسط داریوش فرهنگ، مهدی هاشمی و ….
1348- افتتاح تالار موزه در موزه ایران باستان. تاسیس کارگاه نمایش با هدف کمک به نویسندگان، بازیگران و کارگردانان و طراحان برای خودآزمایی و تجربه های به دور از محدودیت های متداول حرف های نمایش
1349- اولین حضور و اجرای گروه «نان و عروسک» به سرپرستی پیتر شومان در ایران
1350- رشته نمایش عروسکی در سطح دانشکده هنرهای دراماتیک عرضه می شود. حضور اسکار باتک در ایران برای آموزش نمایش عروسکی
1351- افتتاح «تئاترشهر»، افتتاح تالار «مولوی». افتتاح مرکز تئاتر و تئاتر عروسکی کانون پرورش فکری.
اجرای نمایش «ارگاست» در تخت جمشید به کارگردانی پیتر بروک. اجرای نمایش «همیشه شاهزاده» به کارگردانی یرژی گروتفسکی. حضور و اجرای جان کیج در ایران
1352- حضور اوژن یونسکو در ایران. اجرای نمایش «کوهستان کا» به کارگردانی رابرت ویلسن در شیراز
1353- تاسیس گروه تئاتر «آژیده» توسط پرویز بشردوست
1354- تاسیس تئاتر کوچک تهران. افتتاح فرهنگسرای نیاوران. برگزاری اولین دوره جشنواره تئاتر طوس در آرامگاه فردوسی
1355- افتتاح تالار «چهارسو»
1357- انحلال کارگاه نمایش. شهادت حسین قشقایی در جریان شکل گیری انقلاب اسلامی
1358- تاسیس مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری
1359- افتتاح تالار «قشقایی»
1360- افتتاح تالار «اندیشه» در حوزه هنری
1361- تاسیس مرکز هنرهای نمایشی. برگزاری اولین جشنواره سراسری تئاترفجر
1363- تاسیس انجمن نمایش
1364- برگزاری اولین جشنواره تئاتر دانشجویی. انتشار اولین شماره مجله «نمایش» به سرپرستی مرکز هنرهای نمایشی
1365- تاسیس انتشارات نمایش
1366- تاسیس دفتر پژوهش های تئاتری توسط مرکز هنرهای نمایشی. افتتاح تالار کوچک تئاترشهر
1367- افتتاح تالار «هنر». آغاز به کار رسمی انجمن نمایش به عنوان یک نهاد فرهنگی-هنری.
مرکز آموزش هنر واقع در فرهنگسرای نیاوران در رشته تئاتر شروع به پذیرش دانشجو می کند
1368- تاسیس کانون ملی منتقدان. برگزاری اولین جشنواره بین المللی تئاتر عروسکی. برگزاری اولین دوره جشنواره آیینی سنتی
1369- برگزاری نخستین جشنواره تئاتر سوره توسط حوزه هنری
1370- آغاز به کار نخستین جشنواره سراسری تئاتر کودک در همدان. برگزاری نخستین سوگواره شبیه خوانی در اصفهان
1371- «یادگار سالهای شن» به نویسندگی و کارگردانی علی رفیعی در تالار وحدت اجرا میشود
1373- برگزاری اولین یادواره سراسری تئاتر دفاع مقدس. افتتاح آموزشگاه خصوصی سمندریان
1375- افتتاح سالن تئاتر فرهنگسرای بهمن با نمایش «بینوایان» به کارگردانی بهروز غریب پور
1377- بین المللی شدن جشنواره تئاتر فجر. افتتاح تالار «مهر» حوزه هنری. آغاز به کار جشنواره تئاتر فتح خرمشهر «مقاومت».
تاسیس خانه تئاتر. افتتاح تالار «سایه». انتشار فصلنامه «صحنه» توسط حوزه هنری. افتتاح تالار «خورشید» در مجموعه تئاترشهر
1378- تصویب اساسنامه خانه تئاتر. افتتاح خانه هنرمندان ایران. برگزاری اولین جشنواره تئاتر بانوان تحت عنوان «کوثر»
1379- تشکیل انجمن بازیگران خانه تئاتر. تشکیل انجمن تئاتر خیابانی. افتتاح فرهنگسرای آیینه اراک به عنوان بزرگترین مرکز فرهنگی هنری استان مرکزی
1380- افتتاح سالن تئاتر استاد فرشچیان دراصفهان
1381- برگزاری اولین همایش پژوهشی تئاتر مقاومت. تاسیس انجمن منتقدان و نویسندگان خانه تئاتر. برگزاری نخستین جشنواره تئاتر کوتاه جوان زیر نظر حوزه هنری. برگزاری آخرین جشنواره تئاتر سوره
1382- افتتاح سالن کوچک تالار مولوی. آغاز به کار اولین جشنواره سراسری تئاتر رضوی. برگزاری اولین دوره جشنواره سراسری تئاتر ماه
حضور گروه تئاتر «نان و عروسک» به سرپرستی پیتر شومان در تهران و اجرا در دانشگاه هنر به بهانه جشنواره عروسکی دانشجویی
بیشتر بخوانید:
چگونه جشنواره آوینیون شهر را از آثار جنگ جهانی نجات داد؟
محمد زکی زاده
