هنر هوش مصنوعی (AI Art) به چه معناست؟

به گزارش پلاتو هنر، اگر تا به حال در دنیای هوش مصنوعی و هنر قدمی زده باشید احتمالا عبارت هنر هوش مصنوعی (Artificial Intelligence Art) را که به اختصار (AI Art) هم به آن می‌گویند، شنیده باشید. اما این عبارت چه معنایی دارد؟

در این گزارش قصد داریم تا نگاهی به تعریف هنر هوش مصنوعی بیندازیم و تاریخ آن را بررسی کنیم. در ادامه هم به نحوه خلق اثر با هوش مصنوعی اشاره می‌کنیم و مختصری از کاربردها و چالش‌های به کارگیری این فناوری می‌گوییم.

هوش مصنوعی (Artificial Intelligence) یا اِی آی (AI) چیست؟

در ابتدا بهتر است خود هوش مصنوعی را تعریف کنیم. به ساده‌ترین زبان می‌توان گفت که هوش مصنوعی، شاخه‌ای از رشته علوم کامپیوتر است که در آن متخصصین درصدد ایجاد ماشین‌هایی هستند که می‌توانند مانند انسان‌ فکر و عمل کنند. اگر می‌خواهید بیشتر درباره هوش مصنوعی بدانید مصاحبه اختصاصی پلاتو هنر با فرهنگ پارسی‌کیا پژوهشگر و استاد دانشگاه را در این‌جا بخوانید.

هنر هوش مصنوعی به چه معنا است؟

طبق تعریفی که مجله Art Land ارائه داده است، عبارت هنر هوش مصنوعی به آن دسته از آثار هنری‌ای گفته می‌شود که با کمک فناوری هوش مصنوعی خلق شده‌اند. همچنین سایت Tech Target تعریفی دیگر  از این عبارت دارد. بنابر تعریف این سایت، هنر هوش مصنوعی شامل هر شکلی از هنر دیجیتال است که یا با ابزارهای هوش مصنوعی خلق شده‌ یا با استفاده از آن‌ها کیفیت‌شان افزایش داده شده‌ است.

استفاده از  اِی آی تنها محدود به هنرهای تجسمی نیست و در دیگر شاخه‌های هنری ازجمله سینما و موسیقی هم کاربرد دارد.

برای اینکه هوش مصنوعی بتواند اثر هنری خلق کند در ابتدا حجم عظیمی از داده‌های مرتبط را به آن می‌دهند. سپس، سیستم اِی آی با کمک الگوریتم‌هایش از آن داده‌ها می‌آموزد و اثر هنری خلق می‌کند.

برای مثال، رفیک آنادول، هنرمند سرشناس هنر هوش مصنوعی در سال 2023، اینستالیشنی به نام «تخیل‌های ماشین»‌ در ساختمان کروی شکل لاوس‌وگاس برگزار کرد. این اینستالیشن شامل دو مجموعه فضا و طبیعت بود که یک سیستم هوش مصنوعی در لحظه تصاویری انتزاعی‌ از فضا و طبیعت خلق می‌کرد. آنادول در ابتدای کار از تعداد بسیار زیادی عکس‌های واقع‌گرایانه مربوط به طبیعت و فضا به عنوان داده برای آموزش سیستمش استفاده کرده بود.

درواقع آن سیستم با آموختن از این داده‌ها توانسته بود چنین تصاویر محسورکننده‌ و انتزاعی‌ خلق کند. برای مجموعه فضا، استودیو هنری رفیک آنادول از ۱.۱ میلیون تصاویری که ماهواره‌ها و فضاپیماها ثبت کرده بودند، استفاده کردند. برای مجموعه طبیعت نیز آن‌ها از عکس‌های گیاهان و جانوران استفاده کردند. الگوریتم‌های این سیستم با استفاده از این داده‌ها، تصاویری انتزاعی و بی‌همتا خلق می‌کردند.

در ادامه ویدیویی از اینستالیشن «تخیل‌های ماشین»‌ را ببینید.

این هنرمند در اینستالیشن دیگری به نام «بدون نظارت- تخیل‌های ماشین» که در موزه هنر مدرن نیویورک برگزار کرد، سیستم هوش مصنوعی خود را با آرشیو آثار این موزه آموزش داد که می‌توانست در هر لحظه باتوجه به آموخته‌هایش از آن داده‌ها، تصاویر انتزاعی خلق کند.

این روز‌ها در اینترنت ممکن است با تصاویر زیادی روبه‌رو شوید که مانند تصویر زیر، به سبک نقاشی‌های ونگوگ هستند. این تصویر درواقع ماحصل تلاش‌های ونگوگ نبوده، بلکه شخصی که احتمالا هم عاشق ونگوگ بوده و هم دونات، چنین تصویری را با کمک ابزارهای تبدیل متن به عکس هوش مصنوعی خلق کرده است. یعنی پیش از این، سبک ونگوگ را به این سیستم آموزش داده‌اند و این سیستم براساس آموخته‌هایش، تصویر این دونات را تولید کرده است.

هنر هوش مصنوعی، نتیجه همکاری انسان و سیستم اِی آی است. میزان استقلال هر یک از این دو طی خلق اثر به طور قابل توجهی متفاوت است و نتیجه آن وابستگی شدیدی به کیفیت داده‌هایی دارد که سیستم هوش مصنوعی از آن‌ها می‌آموزد.

هنرمندان چگونه از هوش مصنوعی استفاده می‌کنند؟

برخی هنرمندان از ابزارهای هوش مصنوعی که در دسترس عموم قرار دارند، استفاده می‌کنند. برای مثال، تعداد زیادی از هنرمندان برای خلق تصویر از ابزارهایی مانند «میدجرنی» و «دال.ای» استفاده می‌کنند. برای این کار، هنرمند باید یک پرامپت به سیستم بدهد. پرامپت، دستوری است که به هوش مصنوعی می‌دهیم تا کاری را برای ما انجام دهد.

سیستم هوش مصنوعی براساس پرامپت هنرمند، اثر تولید می‌کند. برای مثال، تصویری که در ادامه مشاهده می‌کنید، نتیجه این پرامپتی است که هنرمند به یک ابزار هوش مصنوعی داده است:

«تصویرسازی از دو عدد سیب‌زمینی بامزه در حال لذت بردن از یک روز آفتابی»

دسته دیگری از هنرمندان مانند رفیک آنادول که پیش‌تر هم به او اشاره شد، در سطح تخصصی‌تری هوش مصنوعی را به کار می‌گیرند. این دسته از هنرمندان، خودشان داده‌ها را جمع‌آوری می‌کنند و با کمک الگوریتم‌ها، قوانین خاصی را برای سیستم تنظیم می‌کنند و سیستم از این طریق، هزاران تصویر را تجزیه و تحلیل می‌کنند تا فرآیند خلق اثر، سبک یا زیبایی‌شناسی آن را درک کند. سپس الگوریتم‌ها فرم‌ها، اشکال و الگوهای جدیدی برای خلق آثار هنری جدید تولید می‌کنند. این دسته از هنرمندان علاوه‌بر کار با سیستم‌های هوش مصنوعی، با کدنویسان خلاق، دانشمندان علوم کامپیوتر و دیگر متخصصان همکاری دارند.

تاریخ به وجود آمدن هنر هوش مصنوعی

اصطلاح هوش مصنوعی اولین بار در سال 1956 پدید آمد. جان مک‌کارتی و ماروین مینسکی کنفرانسی با حضور گروهی از دانشمندان و ریاضی‌دانان در دارتموث برگزار کردند و درمورد اختراع کامپیوتری که توانایی تفکر دارد، به گفت‌وگو پرداختند. در آنجا بود که مک‌کارتی برای اولین بار اصطلاح هوش مصنوعی را به کار برد.

هنرمندان استفاده از این فناوری را از اواخر دهه 1950 میلادی آغاز کرده و تاکنون آثار هنری و سیستم‌های هوش مصنوعی زیادی خلق کرده‌اند. یکی از اولین سیستم‌های هوش مصنوعی مولد در تاریخ هنر «اَرون» نام دارد که هارلود کوهن، نقاش انگلیسی سازنده آن است.

هارلود کوهن (۲۰۱۶-۱۹۲۸) نقاش شناخته شده قرن بیستم در سال ۱۹۶۸، بوم و قلموهای خود را رها کرد و به کالیفرنیا رفت. او در دانشگاه کالیفرنیا مشغول به تدریس شد و همان جا برنامه‌ای برای کشیدن نقاشی ساخت. این برنامه به نحوی برنامه‌نویسی شده بود که می‌توانست به طور خودکار تصاویری خاطره‌انگیز خلق کند. کوهن اوایل سال 1970 اسم آن را «اَرون» گذاشت.

پیشرفت‌های اخیر در زمینه هوش مصنوعی، تاثیرات به‌سزایی در هنر داشته است. ظهور ابزارهای هنری مبتنی‌بر هوش مصنوعی باعث شده تا هنرمندان بیشتری بتوانند از این فناوری استفاده کنند.

چگونه با هوش مصنوعی اثر هنری خلق کنیم؟

همان طور که در بخش‌های قبلی هم اشاره شد، یکی از روش‌های خلق اثر هنری با کمک این فناوری، جمع آوری داده و آموزش سیستم هوش مصنوعی است که روشی وقت‌گیر و پیچیده است. راحت‌ترین روش که این روزها طرفدارهای زیادی هم دارد، استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی موجود است. سیستم این ابزارها از قبل آموزش داده شده‌اند و هنرمند می‌تواند به راحتی با دادن پرامپت، چیزی که مدنظرش است را از هوش مصنوعی بخواهد. حتی برخی از این ابزارها به هنرمند این امکان را می‌دهند که خروجی را ویرایش کنند.

در ادامه تعدادی از این ابزارهای هوش مصنوعی را معرفی خواهیم کرد.

_ Google Deep Dream

«گوگل دیپ دریم»، یکی از شناخته‌شده‌ترین ابزارهای هنر هوش مصنوعی است که شرکت گوگل آن را در سال 2015 منتشر کرد. این ابزار در ابتدا برای کمک به مهندسان و دانشمندان اختراع شده بود اما به دلیل خلق تصاویر رویاگونه، تبدیل به فرمی از هنر انتزاعی شد.

_ WOMBO Dream

یکی دیگر از روش‌های آسان خلق هنر هوش مصنوعی، استفاده از ابزار WOMBO Dream است. این ابزار پرامپت متنی کاربران را به تصاویری تبدیل می‌کند که سبک آن‌ها از پیش تعیین شده هستند.

_ GauGAN2

این مدل هوش مصنوعی، نقاشی‌های ابتدایی و ساده‌ای را که کاربر با قلمو کشیده است، تبدیل به عکس‌های واقع‌گرایانه می‌کند.

در ادامه لیستی از ابزارهای تبدیل متن به عکسی که در میان هنرمندان معروف هستند را از نظر می‌گذرانید.

-Adobe Firefly

-Artbreeder

-Dall-E

-Midjourney

-Playform

-Stable Diffusion

هوش مصنوعی چه مزایا و کاربردهایی در هنر دارد؟

این روزها هوش مصنوعی در مدیوم‌های مختلف هنری کاربرد دارد. فیلمسازان برای طراحی استوری بورد از این فناوری کمک می‌گیرند، آهنگسازان قطعه‌های جدیدی با ای آی می‌سازند، خوانده‌ها از ای آی برای ساخت موزیک‌ویدیو آهنگ‌های‌شان کمک می‌گیرند و …

در ادامه به تعدادی از مزایا و کاربردهای این فناوری اشاره می‌کنیم.

_ تحلیل آثار هنری: از این فناوری می‌توان برای تحلیل سبک، موضوع و محتوای آثار هنری استفاده کرد.

_ بازسازی آثار هنری: هوش مصنوعی را می‌توان برای بازسازی آثاری که آسیب دیده‌اند یا از بین رفته‌اند، استفاده کرد.

_ هنر درمانی: هنردرمانگران می‌توانند با کمک هنر هوش مصنوعی بیمارهای‌شان را درمان کنند.

_ آموزش: معلم‌ها می‌توانند از اِی آی برای آموزش هنرجوهای‌شان و تربیت نسل جدیدی از هنرمندان کمک می‌گیرند.

_ عمومی‌سازی: هوش مصنوعی باعث می‌شود تا افراد بیشتری به هنر دسترسی داشته باشند و بتوانند ایده‌های‌شان را اجرا کنند.

_ ارتقا آثار هنری: ابزارهای هوش مصنوعی به بهبود آثار هنری کمک می‌کنند. برای مثال، هنرمندان می‌توانند ترکیب رنگ و سبک‌های مختلف را برای اثر هنری‌شان امتحان کنند و در نهایت مناسب‌ترین آن‌ها را انتخاب کنند.

_ افزایش خلاقیت: ابزارهای اِی آی می‌توانند ایده‌های جدیدی به هنرمندان بدهند و به افزایش خلاقیت آن‌ها کمک کنند.

ابزارهای هنر هوش مصنوعی چه مشکلاتی در پی دارند؟

ابزارهای هوش مصنوعی این روزها محبوبیت زیادی پیدا کرده‌اند اما استفاده از این ابزارها مشکلاتی را هم به همراه دارند. یکی از بزرگ‌ترین مشکلات به کار گیری این ابزارها، ازبین رفتن اصالت و منحصربه‌فرد بودن آثار هنری است زیرا آثاری که این ابزارها تولید می‌کنند در نهایت مانند یکدیگر هستند. احمد الگامال، استاد دانشگاه و بنیان‌گذار هوش مصنوعی مولدی به نام «پلی فرم»، طی میزگردی در نشریه آرت‌نت مطرح کرده بود که این ابزارها چیزهای شگفت‌انگیزی خلق می‌کند ولی همه آنها مثل هم هستند و به راحتی می‌توان حدس زد که این چیزها با ابزارهای هوش مصنوعی ساخته شده‌اند و این مسئله باعث رکود در هنر می‌شود. او عنوان کرده بود: «روزانه، ایده‌های بی‌نهایت زیادی به ذهن انسان خطور می‌کنند. از سوی دیگر، هوش مصنوعی باید ایده‌ها را بازیافت کند و اساسا باید به نحوی این کار انجام دهد که ایده‌ها جدید به نظر بیایند اما در حقیقت این طور نیستند.»

یکی از مزایای ابزارهای هوش مصنوعی که پیش‌تر هم به آن اشاره شد، این است که افراد بیشتری می‌توانند به هنر دسترسی داشته باشند و ایده‌های‌شان را اجرا کنند اما همین مسئله به نوبه خود، مشکلاتی را هم به همراه دارد. دسترسی آسان به این ابزارها کار هنرمندانی را که به صورت حرفه‌ای فعالیت می‌کنند، سخت می‌کند و درآمدزایی آن‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

استفاده از این ابزارها، مشکلات اخلاقی و حقوقی را هم به دنبال دارد. الگوریتم‌های هوش مصنوعی را با حجم زیادی از داده‌ها آموزش می‌‌دهند که در این بین، ممکن است از آثاری که دارای کپی‌رایت هستند هم استفاده شود آن هم بدون جلب رضایت صاحب اثر. تعداد بی‌شماری از هنرمندان ازجمله نویسندگان و هنرمندان هنرهای تجسمی در اعتراض به این مسئله از کمپانی‌های سازنده این ابزار‌ها شکایت کرده‌اند. در راستای مسئله کپی‌رایت، باید این نکته را هم افزود که براساس گزارش سایت Medium، آثاری که با ابزارهای هوش مصنوعی خلق می‌شوند، تحت پوشش قوانین مالکیت معنوی قرار نمی‌گیرند.

علاوه‌بر همه این مشکلات، الگوریتم‌های هوش مصنوعی درکی از عواطف و احساسات انسانی ندارند و نمی‌توانند به خوبیِ هنرمندان آن‌ها را در آثار هنری بازنمایی کنند.

سال‌ها است که هنرمندان آثار شگفت‌انگیزی با استفاده از هوش مصنوعی خلق می‌کنند اما این روزها تعداد بیشتری از هنرمندان به این فناوری و ابزارهای آن دسترسی دارند. به همین دلیل، در این گزارش سعی کردیم تا جایی که ممکن است با زبانی ساده شما را با بخش کوچکی از دنیای وسیع هنر هوش مصنوعی آشنا کنیم.

فاطمه زهرا معصومی

منابع:

Art Land Magazine, ‘’Agents of Change: Artificial Intelligence – AI Art and How Machines Have Expanded Human Creativity’’, May 1, 2024

Tech Target, ”What is AI Art and How is it Created”, May 1, 2024

Medium, ”Negative Impacts of AI Art on Artists in AI Ethics”, May 1, 2024