عرفان الماسی، جوانی با استعداد، در عرصه تئاتر است، به عنوان دستیار کارگردان فعالیت می‌کند. او با روحیه‌ای پرانرژی و دغدغه‌مند در تلاش است تا در دنیای پیچیده تئاتر، جایگاه خود را پیدا کند و به عنوان فردی مؤثر در پشت صحنه، نقش آفرینی کند.
در این مصاحبه، به بررسی چالش‌ها، تجربیات و دیدگاه‌های او در این حوزه پرداخته‌ایم تا نگاهی دقیق‌تر به مسیری که در آن قدم گذاشته، داشته باشیم.
برای شروع، کمی از خودتان بگویید. چطور وارد عرصه تئاتر شدید؟
ورود من به این حرفه، انتخابی شخصی بود. نخستین تجربه من به عنوان دستیار کارگردان در تئاتر «بچه‌های سندروم دان» رقم خورد. این تجربه به من کمک کرد تا با دنیای تئاتر و سینما بیشتر آشنا شوم و راه خود را در این حرفه پیدا کنم. پس از آن، از طریق آشنایی با افراد جدید و حضور در کارگاه‌های بازیگری، به عرصه تئاتر حرفه‌ای وارد شدم. اما این مسیر همواره پر از چالش بوده است.
باتوجه به تجربیاتی که در تئاتر به دست آوردید، شغل دستیاری کارگردانی را چطور ارزیابی می‌کنید و به نظر شما این شغل در ایران از لحاظ حرفه‌ای به سطح بین‌المللی نزدیک است؟
چه در تئاتر و چه در سینما، پیشرفتی ملموس مشاهده نمی‌شود که این نظر شخصی من است و البته معتقدم که از منظر حرفه‌ای، صنعت سینمای ما به هیچ وجه به سطح بین‌المللی نزدیک نیست. در این صنعت، ما اجازه‌ی رشد و پیشرفت را پیدا نمی‌کنیم. حتی در دنیای تئاتر و سینما، تعداد زیادی دستیار کارگردان و هنرمند با پتانسیل‌های بسیار بالا وجود دارند که می‌توانستند اتفاقات بزرگی در این عرصه رقم بزنند، اما متأسفانه این فضای محدود و بسته به آن‌ها اجازه نمی‌دهد که استعدادشان را به نمایش بگذارند. این بی‌توجهی از سوی بالادستی‌ها و مسئولین اجرایی، فرصتی برای شکوفایی این استعدادها به‌وجود نمی‌آورد.
شغل دستیار کارگردانی به‌ویژه یکی از دشوارترین و پیچیده‌ترین مشاغل پشت صحنه است. دستیار کارگردان و برنامه‌ریزان به عنوان دو نقش اصلی در هر پروژه هنری، نقش بسیار پررنگی دارند. از انتخاب بازیگر و تمرین‌های دشوار گرفته تا مدیریت تمامی جنبه‌های اجرایی و هماهنگی‌های مختلف، همه این وظایف بر دوش دستیار کارگردان قرار دارد.
با این حال، دستیاران کارگردان به‌طور معمول نه تنها در جشنواره‌ها یا نشست‌های خبری از آن‌ها قدردانی نمی‌شود، بلکه هیچ‌گاه در هیچ جشنواره‌ای جوایز خاصی برای آن‌ها در نظر گرفته نمی‌شود. در حالی که کارگردان به عنوان هدایت‌کننده اصلی اثر، ایده‌ها را به اجرا می‌گذارد، در حقیقت این دستیار کارگردان است که ایده‌ها را در صحنه پیاده‌سازی می‌کند، کاری که از خود ایده‌ها به مراتب سخت‌تر است.
دستیار کارگردان باید به تمامی جزئیات توجه کند. او نه تنها با کارگردان، بلکه با تیم‌های مختلف از جمله فیلمبردار، طراح صحنه، گریمور و دست‌اندرکاران دیگر تعامل دارد. در این شرایط دشوار و با وجود تمامی چالش‌ها، دستیار کارگردان باید تمام این جنبه‌ها را هماهنگ کند تا در نهایت یک اثر هنری با بالاترین کیفیت ممکن به مخاطب عرضه شود. اما علی‌رغم این تلاش‌ها، دستیاران هیچ‌گاه در جشنواره‌ها، مراسم‌های تقدیر یا حتی در جلسات نقد مورد تقدیر قرار نمی‌گیرند. متأسفانه هیچ‌گاه از دستیار کارگردان به عنوان یک فرد کلیدی در ساخت یک اثر هنری یاد نمی‌شود.
در این شغل تا امروز دچار چه چالش‌هایی شدید و چرا؟
یکی از مشکلات بزرگ دیگر در شغل دستیار کارگردانی، عدم امنیت شغلی است. این شغل هیچ‌گونه ثبات و امنیتی ندارد و در هر لحظه ممکن است دستیار کارگردان از پروژه‌ای کنار گذاشته شود بدون آنکه هیچ گونه حق و حقوقی برای او در نظر گرفته شود. این امر به‌ویژه در شرایطی که دستیاران زمان زیادی از زندگی و انرژی خود را صرف یک پروژه می‌کنند، بسیار ناامیدکننده است.
حتی گاهی اوقات دستمزد دستیاران کارگردان بسیار پایین است یا به‌طور کامل پرداخت نمی‌شود و هیچ‌گونه حمایتی از سوی تهیه‌کنندگان یا کارگردانان وجود ندارد. بسیاری از دستیاران با این چالش روبه‌رو هستند که نمی‌توانند حتی در صورت انجام کارهای سخت و طولانی، حقوق عادلانه‌ای دریافت کنند.
چه برخوردهایی را در مسیر آموزش این شغل دیدید که اصلاً انتظارش را نداشتید؟
یکی از بزرگترین چالش‌ها، نگاه نسل قدیم به نسل جدید است. نسل قدیم سینما و تئاتر گاهی اوقات گاردی شدید نسبت به ما دارند و اعتقاد دارند که سختی‌هایی که آن‌ها کشیده‌اند، باید ما هم بکشیم. این نوع نگرش، مانع از پیشرفت و نوآوری در این صنعت می‌شود. در طول زمان، متوجه شدم که این نگاه اشتباه است. نسل جدید باید بتواند به‌طور مستقل و بدون وابستگی به شرایط گذشته، مسیر خود را طی کند. این دیدگاه‌های کهنه و مانع پیشرفت، باید تغییر کند. شرایط جامعه هنری ما به‌گونه‌ای است که خیلی از کارگردان‌ها و تهیه‌کنندگان اجازه نمی‌دهند نسل جدید به راحتی پیشرفت کند.
در حال حاضر در سمت دستیار کارگردان و برنامه‌ریز در سینما و همچنین به عنوان مجری طرح در تئاتر فعالیت می‌کنم. همچنین در چند فیلم کوتاه که هنوز اکران نشده‌اند، به عنوان مجری طرح مشغول به کار بوده‌ام. در چند ماه آینده، قرار است اولین فیلم کوتاه خودم را کلید بزنم و پیش‌تولید آن را آغاز کنم.
اما با این حال، من تصمیم گرفتم که اجازه ندهم تا سختی‌هایی که من کشیدم، برای همکارانم تکرار شود. تمام تلاشم این است که به همکارانم فرصتی بدهم تا شرایط بهتری داشته باشند. اگر در ابتدا من حقوقی دریافت نکردم، حالا همه تلاش من این است که همکارانم از لحاظ مالی و روحی در شرایط بهتری باشند و از لحاظ حرفه‌ای نیز فرصتی برای شکوفایی پیدا کنند.
بزرگترین چالشی که به‌عنوان یک عضو خلاق در گروه تجربه کردید چه بوده است؟
علاوه بر مشکلات مالی، کار گروهی یکی دیگر از چالش‌های بزرگ در این حرفه است. مدیریت گروه‌های بزرگ با دیدگاه‌های مختلف، که هرکدام از اعضا ممکن است نظرات و خواسته‌های خاص خود را داشته باشند، به‌ویژه در تیم‌های بزرگ سینمایی و تئاتری، یک چالش بزرگ است. اما دستیار کارگردان و برنامه‌ریز باید این گروه را با دقت مدیریت کنند تا بتوانند همدلی و هماهنگی را در میان اعضای تیم حفظ کرده و در نهایت یک اثر خلاقانه و موفق ارائه دهند. این کار مستلزم توانایی‌های ارتباطی بسیار بالا و مهارت در مدیریت مشکلات و چالش‌هاست.
در نهایت، آنچه که برای من اهمیت دارد، این است که باید دستیاران کارگردان و برنامه‌ریزان به عنوان افرادی با ارزش در این صنعت شناخته شوند و از زحماتشان قدردانی شود. این حرفه نیاز به تغییرات اساسی دارد، چرا که بدون توجه به سختی‌ها و چالش‌هایی که این افراد متحمل می‌شوند، هیچ اثر هنری موفقی به نتیجه نمی‌رسد. امیدوارم روزی برسد که شغل دستیار کارگردان و برنامه‌ریزی در تئاتر و سینما به اندازه سایر اعضای گروه مورد تقدیر قرار گیرد و از این افراد حمایت شود.
سخن پایانی؟
نمایش «منگی» در جشنواره تئاتر فجر به عنوان کاندید در چهار بخش بازیگری، کارگردانی، گریم و لباس حضور داشت، اما جایزه‌ای نگرفت. در جشنواره دیالوگی شنیدم که یک کارگردان گفت: «شما هنوز جا دارید»، به این معنا که جایزه‌ها برای ما بود اما اجازه دادند دیگران بگیرند و این موضوع آسیب جدی به ما زد. من در دوره قبل به عنوان سرپرست گروه کارگردانی و برنامه‌ریزی فعالیت داشتم و اکنون به عنوان مجری طرح در انتخاب بازیگران و روند کار هستم. تمام تلاشمان را کردیم که گروه از آسیب‌های مالی و روحی که قبلاً تجربه کرده بود دور بماند و احساس نکند که کارش نادیده گرفته شده است.
علاقه‌ام به سینما و تئاتر باعث شده که اخیراً در تئاتر نیز فعالیت کنم و سعی دارم روالی اصولی راه‌اندازی کنم. در دو کار به عنوان مجری طرح فعالیت داشتم و در کار قبلی به نام «رکتیج» به عنوان سرپرست گروه کار کردم. تمام اعضای گروه ما از نسل جدید بود و دغدغه منتقدین این بود که چرا باید نسل جدید تهیه‌کننده داشته باشد. هدف من از فعالیت در تئاتر، کمک به پیشرفت این حوزه به اندازه توانم است.
بیشتر بخوانید:
«بارانی زرد» از تصویری در گذشته شکل گرفته است
تغییرات وزن و رژیم‌های سخت فردین رحمان‌پور برای نمایش «منگی»
