به گزارش پلاتو هنر، مهسا ابوطالبی کارشناس موسیقی، نوازنده و مدرس ساز قانون است. از جمله از فعالیت‌های او می توان به نوازندگی ساز قانون در آلبوم «تفریق» به آهنگسازی بامداد افشار به عنوان سولیست در سال ۱۳۹۹، گروه نوازی سنتی با مهراد نوبخت، آزاد میرزاپور و امین میر احمدی، سابقه تدریس موسیقی کودک در مهد دهکده دانش و آموزشگاه عطاپور و آموزشگاه ترنم ساز، اجرای برنامه «روزی روزگاری» به مدت 17 شب در تئاتر پردیس شهرزاد به عنوان نوازنده قانون در سال ۱۳۹۷، تنظیم قطعات برای ساز قانون و تشکیل گروه موسیقی چامه و اجرای موسیقی فولک و سنتی در اجراهای سازمانی و فرهنگسراها، اجرا در تالار وحدت اپرای «مانی و مانا» گروه کر ملل و اجرای گروه نوازی سنتی در مناسبت های مختلف اشاره کرد.

این هنرمند درباره شروع فعالیت حرفه‌ای خود در گفتگو با پلاتو هنر گفت: من از سال ۱۳۸۵ فعالیت هنری خود را با ساز پیانو کلاسیک با آقای پیمان مدنی و مشارکت در گروه کُر آقای فرید عمران شروع کرده‌ام و در ادامه تصمیم گرفتم، برای ادامه تحصیل در دانشگاه ساز چنگ را انتخاب کنم. اما متاسفانه آن موقع این ساز در ایران قابل مشاهده و آموزش نبود. در آن زمان ساز قانون و عود هم تراز ساز چنگ در موسیقی ایران به حساب می‌آمد. متاسفانه زمانی که برای آموزش ساز عود رفتم برخورد مناسبی با من نداشتند. این اتفاق باعث دلزدگی من شد. در آن زمان به من گفتند چون موسیقی کلاسیک کار کرده‌ام دیگر نمی‌توانم ساز ایرانی کار کنم. با وجود این شرایط از سال 1388 ساز قانون را به عنوان ساز تخصصی خود انتخاب کرده‌ام.

او ادامه داد: پس از اتمام دوره‌ کنسرواتوار و اخذ مدرک مربی گری موسیقی شروع به فراگیری ساز قانون کردم. آن زمانی که فوق دیپلم خود را با گرایش ساز قانون از دانشگاه علمی کاربردی گرفتم متاسفانه از فوق دیپلم به بعد این رشته موسیقی ایرانی در دانشگاه حذف شد. پس از 4 سال انتظار در نهایت موفق شدم این گرایش را در دانشگاه علمی کاربردی ادامه بدهم.

ساز قانون هیچ مرجع معتبر آموزشی ندارد

این نوازنده مطرح کرد: ساز قانون به اسم کشور ترکیه ثبت شده ولی ماهیت این ساز ایرانی است. عرب و ترک روی این ساز بسیار کار کرده‌اند و باعث پیشرفت این ساز شده‌اند. به چند دلیل عمده تعداد کمی به سمت این ساز تمایل پیدا می‌کنند. دغدغه من این است که اگر این ساز، یک ساز ایرانی است چرا مرجع مناسب و معتبری ندارد.

سیستم موسیقی سنتی ضعف شدید آموزشی دارد

این هنرمند در ادامه گفت: کتاب آموزشی درباره ساز قانون بسیار کم است. مانند سازهای تار و کمانچه که مراجع مشخصی دارد، مراجع مربوط به این ساز به درستی طبقه بندی نشده‌اند. متقاضیان مبتدی و پیشرفته دقیقا نمی‌دانند باید به چه سمتی پیش بروند. برای آموزش سازهای ایرانی اساتید بزرگی داریم که به خوبی ما را راهنمایی می‌کنند و مرجع ما به حساب می‌آیند ولی متاسفانه در سیستم موسیقی سنتی ضعف شدید آموزشی دیده می‌شود. من در سیستم موسیقی کلاسیک آموزش دیده‌ام. این ضعف سیستم موسیقی ایرانی مربوط به همه‌ سازهای ایرانی ست و تنها مربوط به ساز قانون نمی‌شود.

قانون نوازی خالص ایرانی نداریم

این نوازنده درباره قانون‌نوازی ایرانی بیان کرد: متاسفانه تعداد محدودی ساز قانون را برای نوازندگی انتخاب می‌کنند. برای همین شما صرفا نمی‌توانید سبک و روش شخص خاصی را دنبال کنید. البته حق هم دارند. زمان اندکی از بازگشت این ساز از کشور های هم جوار عرب به کشورمان می‌گذرد. در حال حاضر هم متاسفانه سیستم خالص قانون نوازی ایرانی مانند صدای سنتور ایرانی و یا سه‌تار ایرانی نداریم. در موسیقی کلاسیک یک سیستم آموزشی داریم که هنرجویان طبق آن پیش می‌روند ولی در موسیقی ایرانی همچین سیستمی نیست و متاسفانه این دانش سینه به سینه منتقل شده و طبق این روش یک نفر با دیدگاه شخصی خود دانش مورد نظر را به نفر بعدی منتقل می‌کند و این باعث شده اصالت ساز قانون حفظ شود.

نگاهی به ساز قانون

مهسا ابوطالبی درباره ساز قانون توضیح داد: ساز قانون در خانواده چنگ قرار می‌گیرد و صدای تیزی دارد. جعبه رزونانسی که برای این ساز تعبیه شده بسیار کوچک است. بنابراین سیم‌ها بسیار به یکدیگر نزدیک هستند و صدای تیزی ایجاد می‌کنند. در زمان قدیم این ساز را روی پا و یا روی میز نمی‌گذاشتند. خانم ها در حالی که راه می‌رفتند این ساز به حالت ایستاده در دستشان قرار می‌گرفت. این سیم ها از روده‌های گوسفند تشکیل می‌شد که بهم تابیده می‌شدند و همانطور که روده ها آویزان می‌شد لقب چنگ هزار گیسو را به خود می‌گرفت.

او ادامه داد: در آن موقع نت‌های موسیقی آنقدر پیچیده نبودند و دچار تغییرات زیادی نشده بودند. ساز قانون نسبت به سازهای ایرانی تعداد نت‌های بیشتری را در بر‌می‌گیرد و محدوده صدایی بیشتری را می‌تواند نسبت به سازهای ایرانی دیگر ایجاد کند. این تغییرات در نت نویسی توسط پرده گردان صورت می‌گیرد. ما موقع نواختن ساز قانون با دست راست خط ملودی را می‌نوازیم و با پرده گردان تغییرات را ایجاد می‌کنیم. طوری که می‌توانیم حال و هوای آهنگ را تغییر دهیم. گاهی می‌توانیم از یک دستگاه به دستگاه دیگر و از یک گام به گام دیگر برویم. ولی سازهایی مانند سنتور باید چند عدد سنتور کنار هم قرار بگیرند و هر کدام را به طور مشخصی کوک کنیم تا بتوانیم تنها در آن دستگاه  یک قطعه را بنوازیم.

ساز قانون نت نویسی مشخصی ندارد

این نوازنده درباره اجرای ساز قانون بیان کرد: ساز قانون وزن سنگینی برای حمل و نقل دارد. البته از میزان وزن سبک ترکی این ساز کاسته شده که از نظر من باعث معایب صدایی در این ساز شده است. همچنین ساز قانون به سختی کوک می شود. این ساز به طور کلی 82 عدد سیم دارد. این سیم ها با گرما، سرما، نسیم و هر نوع حرکتی این سیم ها تکان می‌خورند و از کوک خارج می‌شوند. به طور کلی هر سازی که پوست داشته باشد با وجود گرما و سرما ممکن است پاره شود. ساز قانون برای اجرا نت‌نویسی مشخصی ندارد و معمولا برای نواختن این ساز نت‌های تار و سه تار و سنتور را به ما می‌دهند. به این دلیل که افراد هنوز به توانایی های این ساز اشراف ندارند و نت نویسی این ساز را در جایگاه مناسب تنظیم شده نمی‌شناسند. ساز قانون به قدری ناشناخته است که عده ای این ساز را با ساز سنتور اشتباه می‌گیرند.

ساز قانون، روایتگر قصه‌ای از زمان باستان

این نوازنده در توصیف ساز قانون مطرح کرد: زمانی که صدای بکر ساز قانون به گوش می‌رسد انگار قصه ای از زمان باستان روایت می‌شود و من را به قرن های گذشته می‌برد. انگار شما با نواختن این ساز روایتگر قصه‌ای جادویی و خیال انگیز سرشار از شعر و موسیقی و رنگ هستید. امکان ندارد کسی صدای این ساز را بشنود و دوستش نداشته باشد. اصول نواختن این ساز به این شکل است که با دو انگشت اشاره زخمه را می‌زنیم و می‌توانیم به واسطه سرانگشت با لمس سیم ها احساس نزدیکی بیشتری با ساز داشته باشیم و چون این ساز از خانواده چنگ است شما می‌توانید از انگشت‌های دیگرتان هم برای نواختن ساز استفاده کنید و سیستم چنگ را پیاده کنید.

او درباره آموزش موسیقی بیان کرد: من به عنوان کسی که موسیقی آموزش می‌دهد، رسالتی دارم که به اندازه خودم به اطرافیانم آگاهی دهم. با آگاهی بهتر می‌توانیم با هم نوع خود ارتباط برقرار کنیم. رسالت یک آموزگار موسیقی صرفا آموزش نواختن یک ساز نیست. درصورتی که در کنار موسیقی باید زیبایی‌شناسی هم آموزش داده شود.

درد انسان در قالب سرودن یک شعر و یا ساخت یک آهنگ بیان می‌شود

مهسا ابوطالبی که از سال 1382 مشغول به سرودن شعر است، از تاثیر سرودن شعر بر نواختن ساز توضیح داد: به طور کلی هنرها با یکدیگر هم پوشانی دارند. در این هم‌پوشانی، دیدگاهی که یک هنر به شما می‌بخشد را می‌توانید از دید یک جهان و یا یک انسان دیگر هم ببینید. من شعر و ادبیات کهن را خیلی دوست دارم ولی در ابتدا ارتباطش را به موسیقی درک نمی‌کردم. ولی الان هنگام نواختن یک تصنیف به این فکر می‌کنم که قصد شاعر از سرودن این شعر چه بوده و چه تفکری داشته است.

او در ادامه افزود: به طور مثال شما وقتی تصانیف مربوط به دوره های قاجار را می‌خوانید یک غمی از وقوع اتفاقات گذشته به سراغتان می آید. اتفاقاتی که انسان را دردمند کرده است. آنچه انسان را دردمند می‌کند، باعث می‌شود تا شاعر شعری بسراید و یا آهنگساز یک قطعه موسیقی را بسازد. جالب است که با گذشت این سال ها این درد را می توانید از آن شعر دریافت کنید. مانند مرغ سحر، هزاردستان و… شعر خودش به تنهایی می تواند احساسات شمارو درگیر کند و یک شاعر چقدر می‌تواند باهوش باشد که این احساسات را با شعر خود بتواند به شکلی نشان دهد که نسل ها بعد هم این احساسات را درک کنند ولی متاسفانه در حال حاضر آنچه به نظر می‌رسد از نظر محتوای شعری و موسیقی پیشرفت چندانی نداشته‌ایم.

رفتار با یک نوازنده فرهنگ‎‌سازی نشده است

ابوطالبی از معضلات نوازندگی گفت: متاسفانه در کشورمان ایران شناختن ساز و آشنایی با موسیقی فرهنگ سازی نشده است. همچنین حمل و نقل ساز بسیار سخت شده است. عموم مردم نمی‌دانند با یک نوازنده چطور باید رفتار کنند. بارها شده حتی در حمل و نقل ساز با مشکلاتی مواجه شده‌ام. حتی نگاه و نوع برخورد افراد به یک نوازنده به خصوص نوازنده خانم به شکلی است که آدم را بسیار اذیت می‌کند.

هنر حذف شدنی نیست

این نوازنده در پایان گفتگو عنوان کرد: کشور ایران یک گذشته فرهنگی و هنری دارد که دیگران در طول تاریخ با وجود جنگ ها، سختی ها و ناملایمتی‌هایی که دیده نتوانسته‌اند این گذشته فرهنگی را حذف کنند و همه این اتفاق ها دقیقا اصالت این پیشینه فرهنگی هنری را نشان می‌دهد. با وجود این اصالت هنر و موسیقی با وجود تمام معضلات فراوان حذف شدنی نیست.

سمیرا اسدیان