‎به گزارش پلاتو هنر، هانی نجم هنرمند نقاشی است که زندگی روزمره را سوژه آثار خود قرار داده است. با این هنرمند گفتگوی مفصلی داشتیم و او درباره آثارش و سبک هنری دودلینگ آرت توضیح داد.

لطفا در ابتدا درباره آثارتان توضیح دهید.

آثار من بیشتر با استفاده از سبک کمتر شناخته شده دودلینگ آرت شکل گرفته است و در دنیا حدود ۱۵ سال است که روانشناسان توجه بیشتری برای تحلیل این آثار داشته اند و در شاخه هنردرمانی نیز کاربردهایی دارد. من این سبک را برای اولین بار در ایران معرفی کرده ام و نمایشگاه‌های متعددی در این زمینه کیوریت کردم و کتابی باعنوان «دودلینگ آرت» از هنرمندان جوان فعال در زمینه دودلینگ گردآوری کرده‌ام که توسط انتشارات رسم به چاپ رسیده است. مجموعه ای از آثار من به ترکیب دودلینگ با آثار محیط زیست اختصاص دارد که سعی کرده ام به جنبه خلاقیت و تاثیری که دودلینگ آرت روی خلاقیت دارد، بپردازم. برای اولین بار نمایشگاه انفرادی ام که دودلینگ روی چای کیسه ای بود سال ۱۳۹۰ در گالری هفتان برگزار شد که تا قبل از آن هیچ نمایشگاهی روی چای کیسه ای برگزار نشده بود.

در طراحى هاى روى چاى كيسه اى، جداى از اينكه دغدغه من درباره نابودى طبيعت و مصرف بى رویه انسانها را نشان مى دهد با تاثير از مكتب ذن سعى بر نمايش دادن احساسات مختلف انسانها داشته ام. به نظر من آدم‌ها در لحظه چاى نوشيدن به دلیل درگيرى‌هاى ذهنى از رنگ و بو و مزه چاى لذت نمي‌برند و بايد درگيرى هاى ذهنى را به تفاله هاى چاى سپرد كه قرار است دور ريخته شود و در لحظه نوشيدن چاى فقط از آن لذت برد.

درباره تکنیک دودلینگ آرت توضیح بدید.

دودلینگ آرت به بداهه پردازی در اجرای فعالیت هنری بدون برنامه ریزی قبلی و روند خاصی گفته می شود. در این سبک اثر هنری با تمرکز بر ناخودآگاه و طی یک فرآیند شهودی شکل می‌گیرد. به نظر من این بداهگی در شرق زودتر و بیشتر از نقاط دیگر دنیا مورد توجه قرار گرفته است. به عنوان مثال بداهگی که در موسیقی هست یا سیاه مشق خوشنویسی که از نظر من نوعی دودلینگ است یا نقوش شمسه مساجد که نوعی ماندالا به حساب می‌آید.

اصلی‌ترین ویژگی دودلینگ آرت چیست؟

به نظر من بداهه بودن و ارتباط با ناخودآگاه و استفاده از خط مهمترین ویژگی این سبک هنری است و اینکه حالتی مانند خلسه یا مدیتیشن را در این حالت تجربه می‌کنید و در لحظه طراحی به هرچیزی فکر می‌کنید غیر از چیزی که می‌کشید.

آیا دودلینگ آرت انواع مختلفی دارد؟

بله به ۵ نوع مختلف تقسیم مي شود. Zentangle روش هندسی است که یک راهب بودایی آن را ابداع می کند و به نوعی براساس مکتب ذن و مدیتیشن انجام می‌شود و شامل الگوهاي متفاوت هندسی و ازیک نظم ازپیش تعیین شده شکل می گیرد و به نوعی آگاهانه است. Zendoodling ریشه در zentangle دارد ولی از نظم هندسی خارج شده و بیشتر به سمت doodling و خطـوط ناخودآگاه گرایش پیدا می کند. Stendoodling که در آن ابتدا شابلونی را درست می کنید و براساس شابلون اولیه و تکرار آن طرح شکل می‌گیرد و محدودیتی در به کارگیری تعداد شابلون ها وجود ندارد. Mandalas هم ریشه در زبان سانسکریت دارد به معنای دایره که به عنوان قـديمی تریـن روش مدیتیشـن و آرامش مورد اسـتفاده فرهنگ‌هـا و ادیان بوده اسـت و بر این باور بودند کـه طرح ماندالا به تمرکز اعصاب کمک می‌کند و وقتی تمام می شود کـه تمرکز را ازدست می دهید یا خودتان حس می کنید تمام شده اسـت.

به نظر من این سبک در جهان درحال گسترش است و بسیار جا دارد که منبع الهام در هنردرمانی باشد یا به عنوان روشی برای خلاقیت در آثار هنری استفاده شود. این تقسیم بندی رو به افزایش است و‌ می‌تواند براساس تجربه افراد و پژوهشگران به آن اضافه شود. به عنوان مثال در سال ۲۰۱۹ کتابی چاپ شده است که در آن از روشی به نام «دودلینگ مقدس» نام برده شده یا منتقد انگلیسی به نام دیوید مک لاکان از سبکی به نام meta doodle به معنی «فراتر از دودل» نام برده که هرکدام به جنبه های مختلفی اشاره دارند.

دودلینگ آرت چه تفاوتی با ماندالا دارد؟

تفاوت ماندالا با دودلینگ در این اسـت کـه در ماندالا از رنگ اسـتفاده می‌شود و هر رنگ مفهوم خاصی دارد. کارل گوستاو یونگ هرروز ماندالا کار می‌کرد و به بیمارانش توصیه می‌کرد تا ماندالا کار کنند. به نظر من فرم دایره سیال است و هر فرم دیگری را درون خود جای می دهد، به همین دلیل می‌تواند ارتباط بیشتری با ناخودآگاه برقرار کند. در کتاب «انسان و سمبل هایش» اثر یونگ مطلبی را درباره تجربه خودش در مواجهه با ماندالا نوشته است که به نظر من بیانگر این مطلب است که ارتباطش با ناخودآگاه توسط طراحی ماندالا توانسته در مورد آینده هم نشانه ها و نمادهایی در کار خود پیدا کند.

هنرمندان ایرانی چقدر با این سبک هنری آشنا هستند؟

به شخصه از سال ۱۳۹۷ تلاش کردم تا این سبک هنری را در گالری های تهران معرفی کنم و مقالاتی در این مورد نوشتم تا هنرمندان بیشتر با این سبک آشنا شوند و به نظر من برای هنرمندان، چون با خلاقیت سروکار دارند، ضروری است تا از دودلینگ در آثار خود بهره ببرند. بسیاری از هنرمندان هم آثارشان در ارتباط با ناخودآگاه شکل گرفته است و از بداهگی در آثارشان استفاده می‌کنند ولی نام این سبک را نمی‌دانند.

این سبک هنری اکنون چه جایگاهی در ایران دارد؟

با تلاش‌هایی که برای معرفی دودلینگ در ایران داشتم نسبت به چند سال اخیر که افراد کاملا با این سبک بیگانه بودند، بیشتر آشنا شده اند. به نظر من دودلینگ آرت نه تنها برای هنرمندان بلکه برای افراد عادی هم می‌تواند به عنوان یک روش برای آرام سازی ذهن باشد. به نظر من غیر از شاخه هنرهای تجسمی هر رفتاری که باعث می‌شود شما به آن متوسل شوید و به نوعی تمرکز و انسجام فکری برسید، نوعی دودلینگ است. مثلا‌ بعضی افراد زمانی که منتظر هستند شروع به خط خطی کردن می‌کنند، بعضی افراد پیاده روی می‌کنند و… به نظر من همه افراد دودلینگ را یکبار در طول زندگی خود یا دیده اند یا تجربه کرده‌اند اما کمتر به این حالت ذهنی توجه شده است.

خودتان چند نمایشگاه با این تکنیک برگزار کرده‌اید؟

بیشتر آثار طراحی و نقاشی های من به تنهایی دودلینگ هایی هستند که بداهه است و یا در ابتدا در روند شکل گیری هدفمند شده و در اتودهای اولیه آن از دودلینگ استفاده شده است و درنتیجه به بیش از 10 نمایشگاه می‌رسد. نمایشگاه های زیادی نیز از آثار هنرمندان دیگر که در این سبک فعالیت دارند، برگزار کرده ام.

معمولا چه موضوعاتی را برای آثارتان انتخاب می‌کنید؟

آثار من بیشتر اشاره به موضوعات شهری مثل فضای اتوبوس و مترو و معضلات اجتماعی و روابط انسانی دارد. در بعضی مجموعه ها دودلینگ با اشیاء بازیافتی ترکیب شده و موضوعات محیط زیستی مورد توجه ام قرار گرفته است. در مجموعه ای که اخیرا روی آن کار می‌کنم اشاره به فضای بی اعتمادی و بی تفاوتی میان افراد جامعه پرداخته ام که از فضای اتوبوس برای بیان آن استفاده کرده ام. به نظر من هنر می‌تواند نکاتی را به افراد نشان دهد که به خاطر درگیری زیاد و روزمرگی برای آنها به صورت عادت شده و به آنها کمتر فکر می‌کنند.

به نظر من پیشرفت تکنولوژی از جمله هوش مصنوعی باعث شده است تا شاهد سبک جدیدی از زندگی باشیم و نوعی زندگی ماشینی، مجازی و بدون احساسات و ربات گونه را در روابط انسانی و اجتماعی تجربه کنیم. در بعضی موارد پیشرفت تکنولوژی باعث راحت‌تر شدن شده اما در مواردی هم مشکل ساز بوده است. برای بهتر نشان دادن این موضوعات به داخل فضای شهری مثل اتوبوس می روم و بیشتر طراحی های من در اتوبوس و مترو انجام شده است چون فکر می‌کنم وقتی در این فضا از نزدیک طراحی کنم، بهتر می‌توانم حس وضعیت موجود را برسانم تا اینکه دور باشم و در مورد این موضوع طراحی کنم.

فیلم «زندگی بازیافته» (life regained) درمورد زندگی و آثار هانی نجم به کارگردانی مهدیه شجریان و با حمایت بنیاد (munich) pir&pir و تهیه کنندگی اکرا خوشوقت پیر ساخته شده است. این فیلم جایزه بین‌المللی افتخاری بهترین فیلم مستند جشنواره آثویکوارونی (Athvicvariuni) کشور هند را دریافت کرد.

«زندگی بازیافته» در مدت زمان یک ماه به ۴ جشنواره بین المللی راه پیدا کرده است از جمله جشنواره فیلم نمایش آنلاین لندن، جشنواره گربه سیاه (black cat festival) در کشور بولیوی، ششمین جشنواره مستند بین المللی فیلم های فولکلور هند. این فیلم جایزه افتخاری بهترین فیلم مستند جشنواره آثویکوارونی را از آن خود کرده است.

فیلم «زندگی بازیافته» در آپارات قابل مشاهده است.