دمام‌زنی؛ تداعی‌کننده واقعه کربلا

به گزارش پلاتو هنر، دمام، ساز كوبه‌ای است كه از سالیان طولانی در شهر‌های جنوبی مانند بوشهر، هرمزگان، اهواز و خوزستان به عنوان ساز عزاداری استفاده می‌شود. طبق آیین بوشهری ها در هفت روز اول محرم از این ساز استفاده می کنند. صدای ساز دمام تعبیری از بهم خوردن صدای پای اسب و شمشیر است. به همین دلیل این ساز در ماه محرم و به طور کلی در ماه‌های مذهبی کاربرد دارد. در این راستا از دمام به عنوان نعل اسب که روی زمین ضربه می‌زند و سنج به عنوان صدای خوردن شمشیر ها به یکدیگر و یا خوردن شمشیر به سپر استفاده می‌شود.

برای ساخت این ساز به دلیل خمیدگی شاخه درخت نخل از چوب شاخه درخت نخل استفاده می‌شود كه خمیدگی،  مقاومت و انعطاف نسبتا خوبی دارد. در این راستا داخل تنه درخت نخل را خالی می‌کنند و توسط طنابی با پوست بز روی آن را می پوشانند. دسته آن هم از چوب و برگ درخت نخل ساخته‌ می‌شود.

سنج هم از آلیاژ ساخته می‌شود تا صدای زنگ بالایی داشته باشد.

مراسم دمام زنی؛ تداعی کننده واقعه کربلاست

دمام زنی یکی از رسوم اصیل در عزاداری است که با دمام، سنج و شیپور برگزار می‌شود. این مراسم تداعی کننده واقعه کربلا است. اکثر شهرهای جنوبی مراسم عزاداری خود را ابتدا با دمام زنی آغاز می‌کنند و برای اجرای مراسم، سنج و دمام را از مکانی مشخص شروع می‌کنند؛ به طوری که همه اهالی محل صدای آن را می‌شنوند.

در گذشته به جای شیپور از بوق استفاده می‌شد. بوق از شاخ گوزن یا بز ساخته می‌شود.

دمام زنی بوشهری اصیل ترین نوع دمام‌نوازی است كه به صورت گروهی انجام می‌شود. معمولا هفت نفر دمام، 4 نفر سنج و یک نفر شیپور می‌نوازد. اما در شهر های دیگر ممکن است نسبت به اندازه دسته تعداد نفرات بیشتر شوند.

در این مراسم فردی به نام اشکون‌زن ریتمی مخالف با افراد گروه می‌نوازد. این امر باعث می شود صدای بیشتر به گوش افراد رسد. این فرد ریتم را می شکند و دسته را از قاعده خارج می کند. در واقع چون افراد دسته یک ریتم تکراری را به مدت طولانی می نوازند. بشکون زن برای جذابیت بیشتر ریتم را به صورت 2تایی، 4تایی و یا 8 تایی خرد می کند تا مخاطب از شنیدن این صدای یک نواخت خسته نشود. زمانی که در دسته ریتم آرام ارائه می شود باید ریتم مخالف 2 تایی خرد شود و در صورتی که دسته ریتم تند داشته باشد اشکون زن 8 تایی خرد می کند تا با دسته سازگاری داشته باشد.

اشکون‌زن ها در دو طرف حلقه دمام‌زنی می‌ایستند و بقیه دمام زنها هم دو به دو روبه‌روی هم می‌ایستند و یکی یکی اشکون‌زن‌ها شروع به نواختن می‌کنند.

در ادامه نمونه ای از آوای این ساز را در مراسم دمام زنی بوشهر می شنوید:

نقش موسیقی در سوگواری

موسیقی یک نوع زبان است که با ابزار ویژه خود حرف می‌زند و احساس انسان را درگیر می‌کند.

در مراسم دمام زنی زمانی که صدای دمام از فاصله دور به گوش می‌رسد، اضطراب و دلهره وجود آدم را فرا می‌گیرد. به همین دلیل از این ساز در مراسم مذهبی و عزاداری استفاده می شود.

در دسته‌های عزاداری معمولا دمام‌زن ها ابتدا یا انتهای کاروان ها قرار می‌گیرند. اگر قرار باشد جمعیتی این دسته را دنبال کنند، این افراد در انتهای دسته قرار می‌گیرند و اگر کاروانی برای نمایشی نظیر خیمه سوزی در دسته وجود داشته باشد این افراد در ابتدای دسته قرار می‌گیرند تا مردم را به دیدن دسته عزاداری جذب کنند.

طبل، دهل و نقاره؛ دیگرسازهای عزاداری

در مراسم های عزاداری از سازهای دیگری نظیر طبل، دهل و نقاره هم استفاده می‌شود.

دُهُل یک نوع ساز کوبه‌ای است. در واقع دهل طبلی بزرگ است که به منظور ایجاد صدا دو طرف آن با پوست گاو یا بز پوشیده می‌شود. نوازنده دهل، این ساز را با ریسمانی از شانه‌های خود آویزان می‌کند. در برخی مناطق برای نواختن این ساز از دو عدد چوب استفاده می‌شود. اما در نواحی جنوبی ایران مانند هرمزگان و اطراف آن دهل را با دو دست می‌نوازند.

با توجه به اندازه دسته از دو عدد طبل، 4 عدد دهل و 4 عدد ترومپت استفاده می‌شود. هر چه اندازه دسته بزرگ تر باشد تعداد این سازها بیشتر شده تا صدای رساتری به گوش مخاطب رسد.

استفاده این ساز به همراه سرنا در مراسم عروسی و شادی اهمیت بسیاری دارد.

اکنون غیراز روزهای سوگواری و ماه های محرم و صفر، در شهرهایی ممکن است در ماه رمضان به هنگام سحر و افطار نقاره نواخته شود. همچنین نقاره خانه مشهد در جشن نوروز و زمان تحویل سال، به هنگام اذان و در زمان واقع مهم نیز این مراسم اجرا می‌شود.

سمیرا اسدیان