به گزارش پلاتو هنر، جشنواره تئاتر فجر یکی از بزرگ‌ترین رویدادهای تئاتری ایران است که هر ساله همزمان با سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ایران برگزار می‌شود. این جشنواره با هدف معرفی و تقویت هنر تئاتر در کشور، فراهم کردن بستری برای تعامل هنرمندان با یکدیگر و ایجاد فضایی برای نقد و بررسی آثار تئاتری به یکی از مهم‌ترین رویدادهای فرهنگی ایران تبدیل شده است. اولین دوره این جشنواره در سال ۱۳۶۱، در شرایطی حساس و بحرانی از تاریخ ایران برگزار شد که هنرمندان و جامعه فرهنگی کشور درگیر مسائلی چون جنگ تحمیلی و تحولات سیاسی و اجتماعی بودند.
تاریخچه و زمینه شکل‌گیری جشنواره
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷، فضای فرهنگی کشور دستخوش تغییرات فراوانی شد. در این دوران، هنر تئاتر نیز به دنبال تغییرات بنیادین در نحوه تولید، اجرای آثار و مخاطبان خود بود. نیاز به ایجاد بستری برای نمایش آثار تئاتری جدید و ارائه دستاوردهای هنری از جمله دغدغه‌های اساسی بود که جشنواره تئاتر فجر به عنوان یک رویداد مهم فرهنگی به آن پرداخته است.
جشنواره تئاتر فجر با هدف ایجاد انگیزه و هم‌افزایی میان هنرمندان تئاتر ایرانی در شرایط پس از انقلاب و دوران جنگ تحمیلی به وجود آمد. در این دوره، هنرمندان تئاتر توانستند در فضایی آزادتر نسبت به دوران پیش از انقلاب به نمایش آثار خود بپردازند و آثار جدیدی را به نمایش بگذارند.
اولین دوره جشنواره سراسری تئاتر فجر به دبیری طاها عبدخدایی از 12 تا 22 بهمن 1361 در شهر تهران و در سالن اصلی و چهارسو مجموعه تئاتر شهر، خانه نمایش، دانشکده هنرهای زیبا، تماشاخانه سنگلج، فردوسی، فرهنگسرای بهار(موزه آبگینه)، فرهنگسرای نیاوران، مجموعه فرهنگی آزادی، تالار محراب، موزه هنرهای معاصر، تالار مولوی و تالار وحدت، توسط مرکز هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار شد.
اهداف اولین دوره جشنواره
اولین دوره جشنواره تئاتر فجر با هدف اصلی معرفی دستاوردهای هنری تئاتر در فضای پس از انقلاب اسلامی برگزار شد. این جشنواره همچنین به دنبال تقویت ارتباطات میان هنرمندان تئاتر در سطح کشور و ارتقاء سطح کیفی تولیدات تئاتری بود. هدف دیگر جشنواره در آن دوران ایجاد فرصتی برای تئاتر کشور بود تا با وجود جنگ تحمیلی و فشارهای اقتصادی، همچنان به فعالیت خود ادامه دهد و فضای نقد و بررسی آثار هنری را فراهم آورد.
در اولین دوره جشنواره تئاتر فجر، آثاری از هنرمندان برجسته ایرانی در حوزه تئاتر به نمایش درآمد که به ویژه از لحاظ محتوای سیاسی و اجتماعی، نمایانگر تحولات کشور پس از انقلاب اسلامی و دوران جنگ بودند. این آثار به شکلی نمادین، نشان دهنده تلاش هنرمندان برای عبور از دوران سخت و متزلزل جنگ و بازسازی فرهنگی بودند.
ویژگی‌های اولین دوره جشنواره
اولین دوره جشنواره تئاتر فجر در شرایط خاصی برگزار شد. جنگ ایران و عراق هنوز در جریان بود و شرایط اقتصادی کشور تحت فشارهای بسیاری قرار داشت. بسیاری از هنرمندان مجبور بودند در کنار فعالیت‌های هنری خود، نقش‌های اجتماعی و سیاسی مختلفی را ایفا کنند. این شرایط باعث شد که موضوعات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در آثار تئاتری جشنواره اول به شدت برجسته باشند.
در این دوره، جشنواره در چند بخش برگزار شد که مهم‌ترین آن‌ها شامل بخش‌های رقابتی برای نمایش‌های عمومی و حرفه‌ای بود. همچنین، آثار تئاتری بسیاری از گروه‌های مختلف هنری، اعم از گروه‌های دانشگاهی و مستقل، در این جشنواره به نمایش درآمدند.
یکی از ویژگی‌های برجسته اولین دوره جشنواره تئاتر فجر، تلاش برای نمایش آثار با محتوای انقلابی و ملی بود. هنرمندان تئاتر تلاش کردند تا با استفاده از زبان هنر، مسائلی چون دفاع مقدس، انقلاب اسلامی و وضعیت اجتماعی کشور را به تماشاگران منتقل کنند. این امر موجب شد که بسیاری از نمایش‌ها در این دوره به آثار سیاسی و اجتماعی تبدیل شوند که در آن زمان بیشتر مورد توجه قرار گرفتند.
برگزیدگان اولین جشنواره سراسری تئاتر فجر
در اولین دوره این جشنواره 36 نمایش در بخش مسابقه و 2 نمایش در بخش تعزیه به صحنه رفت؛ 13 نمایش از تهران، 3 نمایش از زنجان، 3 نمایش از شیراز، 3 نمایش از مشهد، 2 نمایش از دزفول و از شهرهای شاهرود، آبادان، اصفهان، مراغه، گرگان، کرمان، یزد، اردبیل، سیرجان، باختران، بوشهر، ساری، گنبدکاووس و تبریز هر کدام یک نمایش. اولین دوره جشنواره به صورت ملی برگزار شده است.
بخش نمایشنامه نویسی
اول: رضا صابری برای «نمایش خانات».
دوم: منصور اویسی برای نمایش «دیوارها را پاک نکنیم».
سوم: جایزه گروهی برای نمایش «دقیانوس».
بخش کارگردانی
اول: رضا صابری برای نمایش «خانات».
بخش بازیگری مرد
برگزیده: ابوالقاسم جلالی برای نمایش «دیوارها را پاک نکنیم».
تقدیر: علی آزادنیا برای نمایش «خانات». حبیب دهقان نسب برای نمایش «دقیانوس». مالک حدپور سراج برای نمایش «فتح الفتوح».
بخش بازیگری زن
تقدیر: مینو کیانی برای نمایش «فتح الفتوح».
بخش بازیگری کودک و نوجوان
برگزیده بدون اولویت: شهرام نپوری‌‌زاده برای نمایش «بازگشت». عیلرضا فریدزاده برای نمایش «مدرسه استثنائی». علیرضا چوگانی برای نمایش «عاشورایی دیگر برای ما».
بخش طرح و پرداخت ویژگی حماسی جنگ
تقدیر: حسن برزیده برای نمایش «حافظون لحدودالله»
بخش طرح و پرداخت فرهنگ شهادت
تقدیر: نصرت‌الله سیافی برای نمایش «فتح الفتوح».
بخش صحنه‌ای – مسابقه
عبدالمجید میرزاپور برای نمایش «حماسه سازان».
محمد الهی برای نمایش «شکست خورده‌ها».
محمود ستوده برای نمایش «طلایه قدیم».
امیر سهامی برای نمایش «طلوع خورشید».
مجتبی شریعت پناهی برای نمایش «عاشورایی دیگر در کربلای ما».
نصرت الله سیافی برای نمایش «فتح الفتوح».
عسکر قدس برای نمایش «کویر طبس».
حسین عابد برای نمایش «مات».
مجید زارع کار برای نمایش «محاصره خرمشهر».
محسن مجدی برای نمایش «مدرسه استثنایی».
حسین کلامی برای نمایش «مطلع».
علی بخش عرب برای نمایش «مظلوم».
حسین مختاری برای نمایش «ملکوت».
محمد ملتحی برای نمایش «وارثان زمین».
جواد انصافی برای نمایش «وجدان بیدار».
علیرضا لطف خدایی برای نمایش «وداع»
مهدی پوررضاییان برای نمایش «هجرتی کوتاه».
ناصر حافظی مقدم – منوچهر هماوندی برای نمایش «رولت روسی».
فروغ انصافی برای «نمایش امید».
داوود فتحعلی بیگی برای نمایش «انسان، میوه نخل».
محمد نگهداری برای نمایش «باز می گردیم به خانه».
ناصر نجفی برای نمایش «بلوغ».
جواد انصافی برای نمایش «تحفه».
کریم سلمان پور برای نمایش «ترور».
حسن یزدانی برای نمایش «تلاقی».
علی اکبر قاضی نظام برای نمایش «چهارسو در انتظار».
حسن برزیده برای نمایش «حافظون لحدود الله»
رضا شفیع زاده برای نمایش «حضور در برابر».
رضا صابری برای نمایش «خانات».
علی مومنی زاده برای نمایش «خون».
احمد سپاسدار برای نمایش «دقیانوس».
قدرت الله صالحی برای نمایش «دیوارها را پاک نکنیم».
علی نقی رزاقی برای نمایش «راه طویل سیمرغ».
داوود جلالی برای نمایش «سلحشوران علوی».
بخش تعزیه
بی. نا برای نمایش «عبدالله عفیف».
بی. نا برای نمایش «مسلم بن عقیل».
بخش پرداخت ویژگی‌های عینی انقلاب
تقدیر: قدرت الله صالحی برای نمایش «دیوارها را پاک نکنیم».
تاثیر جشنواره بر جامعه تئاتری ایران
اولین دوره جشنواره تئاتر فجر تاثیر زیادی بر جامعه تئاتری ایران داشت. این جشنواره پس از چهار سال سکوت فرهنگی به هنرمندان تئاتر فرصتی برای نمایش آثار خود در سطح ملی فراهم کرد و به طور خاص، فرصتی برای رشد و پیشرفت تئاتر ایران در فضای پس از انقلاب بود. همچنین، این جشنواره نقش موثری در برقراری ارتباط میان هنرمندان تئاتر از سراسر کشور ایفا کرد و زمینه‌ساز همکاری‌ها و تبادل تجربیات میان هنرمندان شد.
نتیجه‌گیری
اولین دوره جشنواره تئاتر فجر در سال ۱۳۶۱ به‌عنوان نقطه آغازین برای توسعه هنر تئاتر ایران در دوران پس از انقلاب و جنگ تحمیلی، نقش مهمی ایفا کرد. این جشنواره نه تنها فرصتی برای نمایش آثار جدید هنری فراهم کرد، بلکه در تقویت روحیه هنری و اجتماعی جامعه ایران در دوران بحرانی نیز نقش بسزایی داشت. حضور هنرمندان برجسته و نمایش‌های با محتوای سیاسی و اجتماعی، جشنواره تئاتر فجر را به یکی از مهم‌ترین رویدادهای فرهنگی ایران تبدیل کرد که همچنان پس از گذشت بیش از چهار دهه، به‌عنوان یک نهاد مهم در عرصه تئاتر کشور شناخته می‌شود.
انتهای گزارش / بیشتر بخوانید:
داوران جشنواره تئاتر فجر درمورد چهل و سومین دوره این رویداد چه نظری دارند؟
