به گزارش پلاتو هنر، هنر ایرانی با پیشینه‌ای عمیق و چندلایه همواره مهد خلاقیت و نبوغ در زمینه‌های گوناگون بوده است. در این میان، موسیقی به‌عنوان یکی از اصیل‌ترین جلوه‌های هنری این سرزمین، نقشی ویژه در هویت فرهنگی ایران ایفا کرده است. ۶ بهمن‌ماه، به نام «روز آواها و نواهای ایرانی» در تقویم ملی ایران ثبت شده؛ روزی که به یاد صفی‌الدین ارموی، موسیقی‌دان، خوشنویس و نظریه‌پرداز برجسته قرن هفتم هجری قمری گرامی داشته می‌شود.
صفی‌الدین ارموی، گامی بلند در مستندسازی دانش موسیقی و ایجاد روشی نظام‌مند برای آموزش آن برداشت. روز آواها و نواهای ایرانی، فرصتی است برای گرامیداشت میراث موسیقیایی ایران و یادآوری نقش مهم شخصیت‌هایی مانند صفی‌الدین ارموی در توسعه و ترویج موسیقی ایرانی. این روز به ما یادآوری می‌کند که هنر موسیقی ایرانی، با تنوع و اصالت خود، همچنان بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت فرهنگی و تاریخی این سرزمین است.
صفی‌الدین ارموی، پیشگام گمنام موسیقی ایران
صفی‌الدین ارموی، یکی از برجسته‌ترین نوابغ موسیقی در قرن هفتم هجری، نه تنها در موسیقی بلکه در خوش‌نویسی و علم عروض نیز شناخته شده است. او در سال ۶۹۳ هجری قمری در بغداد درگذشت، اما آثارش هنوز در آکادمی‌ها و دانشگاه‌های معتبر تدریس می‌شود. رساله‌هایی چون «الادوار فی‌الموسیقی» و «الرساله شرفیه» پایه‌گذار رویکردهای نوین در موسیقی و آموزش آن بودند.
ارموی نخستین کسی بود که قطعات موسیقی و سازهای زمان خود را به صورت نوشتاری ثبت کرد و بدین‌وسیله به حفظ و گسترش موسیقی ایرانی کمک کرد. این اقدام او موجب شد تا موسیقی ایران از فراموشی نجات یابد و پایه‌گذار تئوری‌های نوین موسیقی در دنیای اسلام شود. برخی پژوهشگران موسیقی، مانند «ژوزف یکتابیک»، از او به عنوان پیشگام تحول موسیقی یاد کرده‌اند.
با این حال، ارموی در وطن خود، به‌ویژه در ارومیه، مورد کم‌توجهی قرار گرفته است. مسئولان فرهنگی در آذربایجان غربی نتواسته‌اند از مفاخر این منطقه بهره‌برداری کنند، در حالی که آثار او تأثیر بسیاری در موسیقی اسلامی و جهانی گذاشته است.
روز 6 بهمن‌ماه، «روز آواها و نواهای ایرانی»، فرصتی است تا یاد و آثار این نابغه موسیقی گرامی داشته شود. در حقیقت، کارهای او مشابه اقداماتی بود که در موسیقی غرب توسط آهنگسازانی چون «یوهان سباستین باخ» انجام شد.
اگرچه در موسیقی غرب از باخ و دیگر آهنگسازان یاد می‌شود، در ایران از صفی‌الدین ارموی غفلت شده است. او در زمینه‌های مختلف علمی و هنری آثار برجسته‌ای از خود به جا گذاشت. شایسته است که مسئولان فرهنگی ایران بیشتر به معرفی مفاخر خود بپردازند و از این میراث بزرگ حفاظت کنند.
این روز فرصتی است تا اشتباهات گذشته را اصلاح کنیم و با شناخت بیشتر از شخصیت‌های بزرگی چون صفی‌الدین ارموی، به جهانیان یادآوری کنیم که ایران همیشه مهد فرهنگ و هنر بوده است.
رابطه آواها و نواهای ایرانی با موسیقی نواحی ایران
آواها و نواهای ایرانی به‌طور مستقیم با موسیقی نواحی و محلی ایران مرتبط هستند، زیرا هر دو جلوه‌هایی از فرهنگ غنی اقوام و مناطق مختلف کشور محسوب می‌شوند. موسیقی نواحی ایران شامل نغمه‌ها و ملودی‌هایی است که در طول قرن‌ها در مناطق مختلف شکل گرفته و با ویژگی‌های فرهنگی، تاریخی و اجتماعی هر منطقه عجین شده است. این موسیقی شامل سبک‌های متنوعی از جمله موسیقی کردی، خراسانی، بختیاری، گیلکی، آذری و بوشهری است که به‌وسیله سازهای محلی همچون کمانچه، دوتار، تنبور، نی‌انبان و دف اجرا می‌شوند.
سفیران موسیقی نواحی ایران در جهان
چندین نوازنده ایرانی در زمینه موسیقی نواحی و محلی توانسته‌اند شهرت جهانی کسب کنند و در جشنواره‌های بین‌المللی به اجرا بپردازند. برخی از این هنرمندان عبارت‌اند از:
حسین علیزاده
متولد ۱ شهریور ۱۳۳۰ در تهران، موسیقی‌دان، آهنگساز و نوازنده برجسته تار و سه‌تار است. وی تحصیلات خود را در هنرستان موسیقی ملی و دانشگاه تهران به پایان رساند و سپس در دانشگاه آزاد برلین ادامه داد. علیزاده با استادانی چون هوشنگ ظریف و نورعلی برومند آموزش دیده و از اعضای گروه عارف بوده است. او سه بار نامزد دریافت جایزه گرمی شده و سازهای «شورانگیز» و «سلانه» را ابداع کرده است.
کیهان کلهر
متولد ۳ آذر ۱۳۴۲ در کرمانشاه، نوازنده برجسته کمانچه و آهنگساز است. وی از کودکی به موسیقی علاقه‌مند بود و در هنرستان موسیقی ملی تحصیل کرد. کلهر با هنرمندانی چون محمدرضا شجریان و حسین علیزاده همکاری داشته و موسیقی کردی و نواحی ایران را به جهان معرفی کرده است. او جوایز متعددی از جمله جایزه گرمی را کسب کرده است.
حسام اینانلو
متولد ۱۳۵۹ در تهران، نوازنده کمانچه و آهنگساز است. وی فارغ‌التحصیل رشته موسیقی از دانشگاه هنر تهران بوده و از محضر استادانی چون اردشیر کامکار بهره برده است. اینانلو در زمینه موسیقی تلفیقی و نواحی ایرانی فعالیت دارد و در جشنواره‌های بین‌المللی حضور داشته است.
پژمان حدادی
متولد ۱۳۴۷ در تهران، نوازنده برجسته سازهای کوبه‌ای به ویژه تنبک و دف است. وی از شاگردان اساتیدی چون ناصر فرهنگ‌فر بوده و با نوازندگانی مانند کیهان کلهر و حسین علیزاده همکاری داشته است. حدادی در ترویج و آموزش سازهای کوبه‌ای نقش بسزایی داشته و در جشنواره‌های بین‌المللی شرکت کرده است.
حبیب مفتاح بوشهری
متولد ۱۳۵۸ در بوشهر، نوازنده نی‌انبان و دمام و آهنگساز است. وی از کودکی با موسیقی محلی بوشهر آشنا شد و در نوجوانی به گروه لیان پیوست. مفتاح بوشهری در معرفی موسیقی جنوب ایران به جهان نقش مهمی داشته و در فستیوال‌های بین‌المللی متعددی شرکت کرده است.
علی‌اکبر مرادی
متولد ۱۳۳۶ در کرمانشاه، نوازنده برجسته تنبور و پژوهشگر موسیقی مقامی کردستان است. وی از کودکی نزد استادان محلی تنبور را فراگرفت و بعدها به تدریس و اجرای این ساز پرداخت. مرادی در احیای مقام‌های تنبور نقش مهمی داشته و آثاری چون «مقامات تنبور» را منتشر کرده است.
حسین حمیدی
متولد ۱۳۴۴ در همدان، نوازنده نی‌انبان و سازهای بادی محلی است. وی از کودکی به موسیقی علاقه‌مند بود و نزد استادان محلی به یادگیری سازهای بادی پرداخت. حمیدی در معرفی و ترویج موسیقی محلی همدان نقش بسزایی داشته و آثاری چون «انتظار» را اجرا کرده است.
مسعود شعاری
متولد ۱۳۴۰ در تهران، نوازنده سه‌تار و آهنگساز است. وی از شاگردان جلال ذوالفنون بوده و در زمینه موسیقی سنتی و تلفیقی فعالیت دارد. شعاری در ترویج ساز سه‌تار نقش مهمی داشته و آثاری چون «در سایه باد» و «سفر به دیگر سو» را منتشر کرده است.
حاج قربان سلیمانی
متولد ۱۲۹۹ در قوچان و درگذشته ۱۳۸۷، نوازنده دوتار و خواننده موسیقی مقامی خراسان بود. وی از کودکی به موسیقی علاقه‌مند بود و نزد پدرش دوتار را فراگرفت. حاج قربان در معرفی موسیقی خراسان به جهان نقش مهمی داشت و در فستیوال‌های بین‌المللی متعددی شرکت کرد.
محسن شریفیان
متولد ۱۳۵۴ در بوشهر، نوازنده نی‌انبان و پژوهشگر موسیقی بوشهر است. وی سرپرست گروه لیان بوده و در ترویج موسیقی جنوب ایران نقش بسزایی داشته است. شریفیان در فستیوال‌های بین‌المللی متعددی شرکت کرده و آثاری چون «اهل ماتم» و «خیام خوانی» را منتشر کرده است.
بیشتر بخوانید:
