به گزارش پلاتو هنر، پروانه اعتمادی با آثاری در سبک‌های مختلفی همچون مینیمالیسم، مفهومی و مدرنیسم از مهم‌ترین زنان هنرمند معاصر ایران بود. اما او هرگز خود را به یک سبک خاص محدود نکرد و همواره در جستوجوی مسیری جدید برای بیان خود بر روی بوم و کاغذ بود. او از مینیمالیسم و نوشتار ایرانی در آثارش استفاده می‌کرد، بی‌آنکه به تقلید صرف از سنت یا غرب گرفتار شود. پروانه اعتمادی نه فقط یک نقاش، بلکه صدای زنانه‌ای بود که در دهه‌های پرتحول، توانست با زبان تصویر، مفاهیم انسانی و اجتماعی را فریاد بزند.
تولد و تحصیلات
پروانه اعتمادی در سال ۱۳۲۳ در تهران متولد شد. خانواده‌اش از طبقه متوسط فرهنگی بودند و از همان نوجوانی علاقه او به نقاشی مشهود بود. دوره دبیرستان را در مدرسه «نوربخش» گذراند، مدرسه‌ای با رویکردی مدرن، که در شکل‌گیری نگاه زیبایی‌شناسی‌اش تاثیرگذار بود.
او در اوایل دهه ۱۳۴۰ وارد دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران شد. در این دوره، هنرمندان بزرگی چون محمود جوادی‌پور، ژوزه لوئیجی پیزانی و مارکو گریگوریان از اساتید او بودند. پروانه اعتمادی از همان دوران دانشجویی به دلیل نگاه متفاوتش به موضوعات روزمره، توجه اساتید را جلب کرد. بعدها برای مدتی به ایتالیا رفت و در دانشگاه هنرهای زیبای فلورانس مطالعاتش را تکمیل کرد. اما در نهایت با درکی عمیق‌تر از هنر مدرن به ایران بازگشت.
شروع فعالیت حرفه‌ای و جایگاه هنری
پروانه اعتمادی فعالیت حرفه‌ای خود را از دهه ۱۳۴۰ آغاز کرد؛ زمانی که هنر مدرن در ایران هنوز در حال تثبیت بود. او از اولین زنان نقاش معاصر ایران بود که به شکل جدی وارد جریان هنر مدرن شد، در فضایی که عمدتا تحت سلطه مردان بود.
همین امر بود که هرگاه از بابت این موضوع مورد پرسش قرار می‌گرفت این‌طور پاسخ می‌داد: «کاش می‌شد به جای بهترین نقاش زن یا بهترین نقاش مرد فقط می‌گفتن بهترین نقاش. جنسیت را باید از یک چیزهایی جدا کرد، مخصوصاً این مورد که درمورد یک هنرمند حرف میزنیم، اما متأسفانه همچین موضوعی در فرهنگ ما جا افتادنی نیست.»
در دهه ۵۰، او به یکی از چهره‌های کلیدی نقاشی معاصر ایران تبدیل شد و آثارش در کنار هنرمندانی چون بهمن محصص، ایران درودی، ناصر اویسی، سهراب سپهری و دیگران به نمایش گذاشته شد.
ویژگی‌های سبک هنری پروانه اعتمادی
۱. گلدان‌هایی که گل ندارند
معروف‌ترین آثار اعتمادی، مجموعه نقاشی‌هایی از گلدان‌هایی بدون گل هستند. این گلدان‌ها در ترکیب‌بندی‌هایی ساده، مینیمالیستی و گاه با رنگ‌هایی سرد یا سایه‌دار نمایش داده شده‌اند. برخی از گلدان‌ها به شکل خطی، برخی تخت و مسطح‌اند و گاهی حتی به سختی تشخیص دادنی هستند.
گلدان‌های اعتمادی نماد خلأ، سکوت و تنهایی هستند؛ نه گل دارند، نه زمینه‌ای روایی. فقط حضور خالیِ یک شیء، که به تنهایی معنا می‌سازد.
۲. فضای بی‌زمان و بی‌مکان
او فضای پس‌زمینه آثارش را اغلب بی‌هویت، تهی یا محو می‌سازد. هیچ داستانی روایت نمی‌شود. در عوض، نقاشی‌هایش بیشتر به شعر تصویری نزدیک‌اند؛ آرام، آهسته و پر از تأمل.
۳. علاقه به اشیای بی‌جان
پروانه اعتمادی یکی از معدود نقاشانی‌ست که توانسته به سبک خاصی از نقاشی اشیای بی‌جان دست پیدا کند. اما برخلاف سنت کلاسیک، در آثار او اشیا نه برای واقع‌نمایی، که برای بیان مفاهیم عمیق‌تر به کار گرفته می‌شوند.
۴. استفاده از مداد و طراحی به عنوان رسانه مستقل
اعتمادی طراحی را یک زبان مستقل می‌دانست، نه فقط پیش مرحله نقاشی. او گاهی طراحی‌های ساده مدادی را در قطع‌های بزرگ ارائه می‌داد که خود به اندازه یک نقاشی کامل، مفهومی و تاثیرگذار بودند.
نقاشی‌خط و ارتباط با سنت ایرانی
گرچه پروانه اعتمادی هرگز به طور مستقیم وارد حوزه نقاشی خط نشد، اما گاهی از فرم‌های خط و نوشتار فارسی در آثارش بهره گرفت؛ نه به عنوان معنای کلامی، بلکه به مثابه عنصر بصری. این استفاده از خط بیشتر جنبه فرمال و ساختاری داشت تا دینی یا سنتی.
زبان شخصی و وفاداری به درون
پروانه اعتمادی هرگز در مسیر مد روز یا بازار حرکت نکرد. او در سکوت کار کرد، نمایشگاه کم برگزار کرد، گاه چندین سال میان برگزاری گالری‌هایش فاصله می‌افتاد، مصاحبه نداد و چندان در فستیوال‌ها دیده نشد. اما هر بار که اثری از او دیده شد، عمیق، شخصی و با سبک خاص خودش بود. بسیاری از منتقدان معتقدند که او هنرمندی است که آثارش را بیشتر باید به جای تحلیل با حس لمس‌اش کرد. او درمورد آثار خود چنین می‌گفت:« شما فکر می‌کنید من در تمام لحظاتی که کار می‌کردم، فکر می‌کردم الان چیکار دارم می‌کنم که ثبت می‌شه چه توضیحی درباراش بدم؟ خیر! من دائم اون کاری که نتیجه می‌داد و خوشحالم می‌کرد رو انجام می‌دادم.»
آثار او در نمایشگاه‌های انفرادی و گروهی در ایران و خارج از کشور، از جمله در گالری سیحون، گالری آریا، موزه هنرهای معاصر تهران، و برخی جشنواره‌های بین‌المللی هنر معاصر شرکت داشته‌اند. آثار پروانه اعتمادی در موزه‌های معتبری چون موزه هنرهای معاصر تهران و مرکز ژرژ پمپیدو پاریس نگهداری می‌شوند. ایشان در 1 فروردین 1404 در سن 78 سالگی دار فانی را وداع گفت.
انتهای گزارش / بیشتر بخوانید:
موسیقی در آیینه نقاشی/ موسیقی های الهام‌گرفته از آثار تصویری/ 3 روایت شنیداری
