به گزارش پلاتو هنر، نئوکلاسیسیسم (Neoclassicism) یکی از مهم‌ترین جنبش‌های هنری، ادبی و معماری در تاریخ غرب است که در قرن ۱۸ میلادی و در واکنش به افراط‌گرایی‌های سبک باروک و روکوکو در زمینه فکری عصر روشنگری شکل گرفت. این جنبش با بازگشت به اصول زیبایی‌شناسی هنر کلاسیک یونان و روم باستان، سعی داشت نظم، سادگی، تعادل و منطق را بار دیگر به دنیای هنر بازگرداند. نئوکلاسیسیسم نه تنها در نقاشی و مجسمه‌سازی، بلکه در معماری، ادبیات، موسیقی و حتی سیاست نیز تاثیرات عمیقی بر جای گذاشت. این سبک در نتیجه ترکیب دو عامل اصلی شکل گرفت: نخست، گرایش به عقل‌گرایی و نظم ناشی از تفکر روشنگری و دوم، اکتشافات باستان‌شناسی در سرزمین‌های روم و یونان باستان که شوق به بازگشت به شکوه و سادگی کلاسیک را زنده کرد. در چنین بستری، هنرمندان، معماران و نویسندگان به دنبال خلق آثاری بودند که نه تنها از نظر زیبایی شناختی، بلکه از لحاظ اخلاقی و فکری نیز به اصول و ارزش‌های کلاسیک وفادار بمانند.
زمینه‌های تاریخی و فرهنگی شکل‌گیری نئوکلاسیسیسم
با آغاز قرن هجدهم، اروپا وارد عصر روشنگری با تاکید بر خرد، علم و قانون‌مندی شد؛ عصری که خرد، عقلانیت، علم و تفکر انتقادی در مرکز توجه قرار گرفتند. در این دوره، بسیاری از متفکران و هنرمندان به دنبال راهی برای خروج از زیاده‌روی‌های تزئینی و احساسی سبک‌های پیشین بودند. همچنین کشف شهرهای باستانی مانند پمپئی و هرکولانوم در ایتالیا، توجه عمومی را به هنر و فرهنگ کلاسیک جلب کرد و الهام‌بخش بازآفرینی آن در قالبی نوین شد. این اتفاقات به هنرمندان و معماران انگیزه‌ای دوباره داد تا به اصول کلاسیک مانند سادگی، تقارن و وضوح بصری بازگردند.
ویژگی‌های سبک نئوکلاسیسیسم
سبک نئوکلاسیک در تقابل با رمانتیسیسم احساسی و باروک تزئینی، بر مفاهیمی چون نظم، تعادل، سادگی و عقلانیت تأکید می‌کرد. در هنرهای تجسمی، استفاده از ترکیب‌بندی‌های متقارن، فرم‌های هندسی ساده، رنگ‌های محدود و اجتناب از احساسات شدید، ویژگی‌های بارز آثار نئوکلاسیک به شمار می‌رفت. مضامین رایج در این سبک اغلب برگرفته از اسطوره‌ها و داستان‌های تاریخی با تاکید بر فضیلت‌های اخلاقی مانند فداکاری، وفاداری و خرد بودند.
بازگشت به فرم‌های کلاسیک: نئوکلاسیسیست‌ها تلاش می‌کردند تا هنر خود را بر پایه الگوهای یونان و روم باستان بنا کنند. آن‌ها به دنبال تقارن، تناسب، خطوط واضح و اشکال ساده و منظم بودند.
تمرکز بر عقلانیت و منطق: در مقابل عواطف شدید سبک رمانتیسیسم یا تزیینات پر زرق و برق باروک، نئوکلاسیسیسم بر پایه منطق، نظم و آرامش استوار بود.
مضامین اخلاقی و قهرمانانه: بسیاری از آثار نئوکلاسیک، روایت‌هایی از فداکاری، وظیفه‌گرایی، میهن‌پرستی و اخلاق‌گرایی را به تصویر می‌کشند. این ویژگی، به خصوص در دوران انقلاب فرانسه و امپراتوری ناپلئون برجسته‌تر شد.
سادگی در تزئینات: چه در معماری و چه در نقاشی و مجسمه‌سازی، نئوکلاسیسیسم از جزئیات زیاد و تزیینات اضافی پرهیز می‌کرد.
معماری نئوکلاسیک
معماری نئوکلاسیک بازتاب روشنی از بازگشت به الگوهای باستانی است. در معماری، نئوکلاسیسیسم با الهام از بناهای رومی مانند معابد و ساختمان‌های دولتی، به ایجاد فضاهایی با ستون‌های بلند، سرستون‌های دوریک و ایونیک، سقف‌های شیب‌دار و نماهای سنگی صاف و تقارن‌محور پرداخت. معماری بسیاری از نهادهای دولتی و عمومی در اروپا و آمریکا، نظیر پایتخت‌های سیاسی و کتابخانه‌ها، از این الگو تبعیت کردند. نمونه‌های برجسته‌ای از این سبک را می‌توان در بناهایی چون پانتئون در پاریس، کاخ سفید در واشنگتن و ساختمان‌های دولتی اروپا و آمریکا مشاهده کرد.
نقاشی و مجسمه‌سازی نئوکلاسیک
از چهره‌های برجسته و از معروف‌ترین نقاشان نئوکلاسیسیسم می‌توان به ژاک لویی دیوید (Jacques-Louis David) اشاره کرد. آثار او مانند «سوگند هوراتی‌ها» و «مرگ سقراط» با ترکیب‌بندی‌های دقیق، مضامین قهرمانانه و تأکید بر فضیلت‌های مدنی از جمله نقاشی‌های نمادین نئوکلاسیسیسم هستند که با دقت در جزئیات، ترکیب‌بندی متقارن و مضامین اخلاقی و سیاسی خلق شده‌اند.
در مجسمه‌سازی، هنرمندانی مانند آنتونیو کانووا (Antonio Canova) با خلق آثاری چون «پسیکل و کوپید» توانستند زیبایی‌شناسی کلاسیک را در قالبی نوین به نمایش بگذارند.
ادبیات نئوکلاسیک
در ادبیات نیز نئوکلاسیسیسم با تأکید بر ساختار، منطق، قواعد، اخلاق‌گرایی و تقلید از آثار کلاسیک دیده می‌شود. نویسندگانی چون الکساندر پوپ در انگلستان و ولتر در فرانسه، با استفاده از نظم شعری، تعادل معنایی و استدلال‌گرایی، در خلق آثار نئوکلاسیک نقش مهمی ایفا کردند.
تاثیرات اجتماعی و سیاسی
نئوکلاسیسیسم فراتر از یک سبک هنری، به یک زبان بصری برای بیان قدرت، اقتدار، وطن‌پرستی و نظم تبدیل شد. دولت‌ها و نهادهای سیاسی در دوران انقلاب فرانسه و امپراتوری ناپلئون، از این سبک برای بازنمایی اقتدار، انسجام و مشروعیت خود استفاده کردند. ناپلئون با سفارش آثار هنری در سبک نئوکلاسیک و ساخت سازه‌هایی مانند ستون و دروازه پیروزی، سعی در بازسازی عظمت روم باستان داشت.
نئوکلاسیسیسم در ایران
با گسترش ارتباط ایران با غرب، عناصر نئوکلاسیسیسم نیز در معماری معاصر ایران به خصوص در دوره پهلوی اول با وجود گذشت چند صد سال از پیدایش این سبک، تاثیراتی بر جای گذاشت. در این معماری، ترکیبی از فرم‌های کلاسیک غربی با جزئیاتی از معماری ایرانی پدید آمد که هویتی نوین و ملی‌گرایانه را بازتاب می‌داد. معماری ساختمان‌های دولتی، کاخ‌ها و نهادهای رسمی با الهام از اصول کلاسیک غربی و با تلفیق عناصری از معماری ایرانی شکل گرفتند. نمونه‌هایی مانند ساختمان وزارت امور خارجه، کتابخانه ملی و دانشگاه تهران را می‌توان تحت تاثیر این سبک دانست.
جمع‌بندی
نئوکلاسیسیسم به عنوان یک جنبش مهم فرهنگی و هنری در سده‌های اخیر، نه تنها در جهت احیای شکوه کلاسیک حرکت کرد، بلکه به عنوان واکنشی عقلانی و نظم‌محور در برابر هیجان‌زدگی و افراط سبک‌های پیشین عمل نمود. این سبک نه تنها در هنر، بلکه در اندیشه، سیاست و هویت‌سازی تمدن غربی اثرگذار بود. اگرچه این سبک در اواخر قرن ۱۹ جای خود را به جریان‌های مدرن‌تری مانند رمانتیسیسم و واقع‌گرایی داد، اما آثار و ارزش‌های آن هنوز هم در بسیاری از بناها، آثار هنری و نگرش‌های زیبایی شناسانه معاصر قابل مشاهده است.
منابع:
.Honour, Hugh. Neo-Classicism
.Irwin, David. Neoclassicism
Dowling, Linda. The Vulgarization of Art: The Victorians and Aesthetic Democracy
«ایران در دوره سلطنت پهلوی اول» اثر علی‌اصغر شمیم
«مبانی و مفاهیم در معماری معاصر غرب نوشته جهانشاه پاکزاد
انتهای گزارش / بیشتر بخوانید:
