به گزارش پلاتو هنر، حمزه طاهری آهنگساز و نوازنده تنبور گروه موسیقی «کاریز» است.
این گروه موسیقی پس از انتشار آلبوم موسیقی «جولان» جمعه ۲۹ دی‌ماه ۱۴۰۲ ساعت ۱۸:۳۰ با حضور نوازندگانی نظیر حمزه طاهری، رضا عسگرزاده، عارف میرباقی، ارسلان علیزاده، آیدین شفایی، پرویز نوروزی در سالن استاد شهناز خانه هنرمندان ایران روی صحنه می‌رود.
آلبوم موسیقی «جولان» با 8 قطعه موسیقی بی‌کلام 1 دی ماه سال جاری رونمایی و منتشر شد. عنوان قطعات آلبوم به‌ترتیب «رویا»، «جولان»، «کوهسار»، «حیران»، «سُلی»، «دریا»، «رجز» و «صبوحی» است.
نگاهی به کنسرت گروه موسیقی «کاریز»
این نوازنده درباره کنسرت گروه موسیقی «کاریز» در گفتگو با پلاتو هنر گفت: در کنسرتی که روز جمعه 29 دی ماه روی صحنه اجرا می‌شود، علاوه بر ۸ قطعه موسیقی که همراه با آلبوم «جولان» منتشر شد، دو قطعه موسیقی دیگر هم روی صحنه اجرا می‌شوند. یکی از این قطعات موسیقی تابه امروز منتشر نشده است اما قطعه‌ی دیگری که در برنامه اجرا داریم، پیشتر به صورت تک آهنگ منتشر شده است. این قطعه یکی از مقام‌های تنبور است که ساکسیفون، گیتار بیس و پرکاشن تنبور را همراهی می‌کنند.
«کاریز» چگونه تشکیل شد؟
این هنرمند درباره نحوه شکل‌گیری گروه موسیقی «کاریز» توضیحاتی را ارائه داده است: گروه موسیقی «کاریز» حدود ۱۰ سال پیش با هم‌نوازی سه ساز تنبور تشکیل شد. روش کاری گروه ما برخلاف عموم تنبورنوازی‌هایی است که معمولا به صورت جمعی اتفاق می‌افتد. معمولا هر تعداد تنبور که کنار هم باشند، همگی با یکدیگر یک ملودی را می‌نوازند. گروه ما قصد داشت کار جدیدی انجام دهد. به طوری که تمرکز یکی از تنبورها بر ریتم بود و تنبورهای دیگر مشغول ساخت و پرداخت ملودی و هارمونی بودند. در حقیقت سعی داشتیم با این اتفاق از این یک‌نواخت بودن در نوازندگی تنبور خارج شویم.
او ادامه داد: به مرور زمان مهرداد ویشکی نوازنده پرکاشن به گروه اضافه شد. با وجود ساز پرکاشن شاهد بودیم که تنبور سوم می‌تواند در گروه نقش دیگری به عهده داشته باشد. در ادامه هم عارف میرباقی نوازنده گیتار بیس، ارسلان علیزاده ویولنسل به ما پیوستند. بعدها پرویز نوروزی به عنوان نوازنده ساکسیفون و رضا عسگرزاده به عنوان آهنگساز و نوازنده دودوک در کنار نوازنده‌های دیگر گروه را همراهی کردند.
بداهه‌نوازی در فضاهای مختلف اجرا شکل می‌گیرد
این نوازنده اشاره کرد: «کاریز» یک پروژه اجرایی دونوازی و یا سه‌نوازی تنبور و ساکسیفون و بیس در برنامه خواهد داشت که به صورت مستقیم با روشی جدید به مقام‌های باستانی تنبور می‌پردازد. احتمالا مانند آلبوم موسیقی «جولان» پس از تعدادی اجرا، قطعات موسیقی منتشر می‌شوند. معمولا در این سبک اجرا و گروه‌های موسیقی بخش نهایی تمرین در اجرا اتفاق می‌افتد. به این خاطر که می‌توانیم در قسمت هایی از اجرا بداهه بنوازیم. این بداهه در مواقع و فضاهای مختلف شکل‌های مختلفی به خود می‌گیرد که بهترین نتیجه و خوش صداترین حالت بداهه در اجرا اتفاق می‌افتد که همان را ضبط و منتشر می‌کنیم. این روند را در آلبوم موسیقی اول پیش گرفتیم که در آلبوم بعدی همین روند تکرار می‌شود.
تاثیر تجربه زیستی در ساخت اثر موسیقی
این آهنگساز عنوان کرد: برای ساخت آلبوم «جولان» از موسیقی ویژه‌ای الهام مستقیمی نگرفتم ولی عموما این موضوع اتفاق می افتد، در حقیقت کل تجربه زیستی من، موزیک‌هایی که تا به امروز شنیده‌ام در ساخت و روند شکل‌گیری این آلبوم موسیقی تاثیرگذار بودند. در این اجرا تنها آهنگی که گرته‌برداری مستقیم از یک ملودی مستقیم دارد، قطعه «لیلی و شیرین» است که به دو بخش تقسیم می‌شود، بخش اول جمله‌ای در مقام لیلی و مجنون به کار گرفته شده که از ساز تنبور استفاده می‌شود، بخش دوم اثر موسیقی هم ساخت خودم و پیمان ماهریانفر بوده است.
چرا «جولان»؟
طاهری درباره دلیل انتخاب «جولان» برای این آلبوم موسیقی اظهار کرد: بر اساس فضای کلی این آلبوم، «جولان» نزدیک‌ترین مفهوم نسبت به آن‌چیزی است که در نظر دارم و کاملا با خط داستانی آلبوم مرتبط است. حال و هوای کلی این آلبوم موسیقی با نام «جولان» نسبت به اسم‌های دیگر بیشتر برایم قابل تعریف است.
هارمونی تنبور با دیگرسازها
این نوازنده تنبور درباره ارتباط و هارمونی ساز تنبور با سازهای دیگر مطرح کرد: تنبور بازه صدایی یک اُکتاو با تعدادی نُت محدود دارد. سازهایی که برای هم‌نوازی با این ساز انتخاب شده‌اند، بازه صدایی متفاوت و حتی صدادهی های متفاوتی دارند. به طور مثال ویلنسل، دودوک و ساکسیفون با صداهای کشیده (بر خلاف تنبور و دیگر سازهای زهی و مضرابی) در کنار ما هستند و گیتار بیس و ویولنسل چند اُکتاو نسبت به تنبور بم‌تر هستند. در حقیقت ما با این کار رنج صدایی بزرگ‌تری را از صداهای بسیار بم تا صداهای بسیار زیر ایجاد می‌کنیم.
او تاکید کرد: معمولا یک بازه صدایی بزرگتر نسبت به یک بازه صدایی خاص مانند تنبور شنوندگان بیشتری را به خود جلب می‌کند.
محوریت کتاب «دفترچه تنبور»
طاهری درباره محوریت کلی کتاب «دفترچه تنبور» عنوان کرد: «دفترچه تنبور» یک کتاب کمک آموزشی با محوریت آموزش و شروع نوازندگی تنبور است. چندسال پیش شروع به نوشتن این کتاب کردم. در ابتدا پیش از شکل‌گیری کتاب با همراهی دوست عزیزم علی صادقی یک سری ویدئو ساختیم و به صورت مرتب فیلم‌برداری و صدابرداری تمام جلسه ها را انجام دادیم. در نهایت هم کتاب به شکل مکتوب آماده شد.
دفترچه تنبور یک مجموعه چند رسانه‌ای شامل فایل‌های صوتی و تصویری است. در فایل های تصویری نت‌ها نوشته می شود و نحوه اجرای نت‌ها مشخص است.
قسمتی در کتاب به پست‌های تکمیلی در مورد معرفی کتاب، تنبورنوازان بزرگ و سازندگان نامی ساز تنبور اختصاص داده شده است.
سنت‌شکنی در نُت‌نویسی تنبور
این نوازنده مطرح کرد: زمانی که هم‌نشینی تنبور با دیگر سازها را شروع کردیم، متوجه یک مشکل قدیمی و مرسوم در روش آموزشی این ساز شدیم. سیم پایین و آزاد تنبور به عنوان نت دو در نظر گرفته می‌شود، در صورتی که هنگام نت‌نویسی آن سیم را نت دو می‌نویسند ولی هنگام کوک، نت دو کوک و اجرا نمی‌شود و بر اساس صدادهی ساز و صدای خواننده نت‌های نزدیک به لا و سل کوک و اجرا می‌شود.
او در ادامه گفت: همین باعث شد روش نت‌نویسی را بر اساس سیم آزاد سل تغییر بدهم. عموم تنبورهایی که وجود دارند بر اساس ساختمان و مدلشان با نت لا و یا نت سل کوک می‌شوند که من کتاب را بر اساس نت سل نوشته‌ام. در حقیقت به نوعی سنت‌شکنی کردم ولی از نظرم نت‌نویسی تنبور به این شکل اتفاق درست‌تری است. نت‌نویسی این ساز باید بر همان اساسی که کوک می‌شود، انجام شود.
روش‌های آموزشی باید اصلاح شوند تا به استاندارد برسند
این مولف عنوان کرد: هر چقدر کتاب‌هایی مانند «دفترچه تنبور» بیشتر دیده شوند، دوستان بیشتری تلاش می‌کنند تا با روش‌های قدیمی و جدید روش آموزشی خود را به صورت مکتوب تبدیل کنند. با وجود دیده شدن این مسیرها اشتباهات مسیر آموزشی بیشتر دیده و اصلاح می‌شود. در نهایت نتیجه بهتری هم حاصل می‌شود. در حقیقت روش‌های آموزشی آنقدر باید دست آدم ها بچرخد و اصلاح شود تا به استانداردهای ممکن برسد.
او افزود: برای سازهای ایرانی ما در روش‌های آموزشی تازه کار هستیم و این اصلاحیات بسیار کم اتفاق افتاده است. مسیری را در پیش داریم تا به استاندارد درستی برای شیوه نوازندگی و انتقال مطلب برسیم.
نگاهی به ساختار و تاریخچه ساز تنبور
این نوازنده درباره ساختار و تاریخچه توضیح داد: ساز تنبور از یک کاسه، دسته و دو الی ۳ سیم صدا دهنده تشکیل شده است. تاریخچه این ساز به ۷۰۰۰ سال پیش برمی‌گردد. تقریبا سنگ‌نگاره‌هایی که در بین النهرین و دامنه‌های زاگرس پیدا شده، تاریخچه هفت هزار ساله‌ای را برای ساز تنبور نشان می‌دهد. در گذشته به شکل کهن و قدیمی از کدو برای تولید کاسه این ساز استفاده می‌کردند. به عنوان سیم هم از دم اسب و یا نخ ابریشم استفاده می‌کردند که بعدها به سیم تبدیل شده است.
او تاکید کرد: تنبور و دوتار سازهایی هستند که از کهن تا به امروز شکل قدیمی خود را هنوز حفظ کرده‌اند و در خانواده سازهای زهی قدیمی‌ترین ساز هستند.
تغییر ساختار تنبور بر اساس منطقه جغرافیایی
طاهری مطرح کرد: هر کدام از سازهای تنبور و دوتار با توجه به منطقه جغرافیایی که زیست می‌کنند تغییراتی نظیر بزرگتر شدن کاسه، بلند ترشدن دسته، طویل شدن سیم، تغییر جنس سیم ها و کم و زیاد شدن تعداد سیم ها در ساختارشان ایجاد شده است. همین تغییر اندازه کاسه، دسته و سیم‌ها باعث می شود کوک ساز تغییر کند. طبیعتا با تغییر کوک ساز مدل نواختن و پنجه کاری هم متفاوت می‌شود. در حقیقت سازهای تنبور و دوتار با توجه به ذائقه شنیداری مردمی که در آن منطقه زندگی می کنند، به دیگر سازهای زهی تبدیل شده‌اند.
او اشاره کرد: متاسفانه انجام یک سری مراحل به صورت ماشینی برای ساخت تنبور باعث می‌شود اصالت ساز ایرانی به خطر بیافتد در صورتی که در روش ساخت و ابعاد ساز، روش های قدیمی باید برای اصالت سازهای ایرانی حفظ شوند.
تاثیر مستقیم نوازندگی در آهنگسازی
این نوازنده عنوان کرد: آهنگسازی و نوازندگی هر دو روی یکدیگر تاثیر مستقیم دارند. از آن‌جایی که در نوازندگی تنبور نسبت به آنچه در تنبورنوازی معمول بوده، روش اندک متفاوتی دارم، در همین راستا بخش هایی از نوازندگی برایم جالب تر بوده که برای دیگران نبوده است. به همین خاطر هم باور دارم بخش هایی را که در نوازندگی به آن دقت کرده‌ام، در آهنگسازی بیشتر به من کمک کرده تا فضای متفاوتی را ایجاد کنم.
حمزه طاهری در پایان به برنامه‌اش برای کتاب«دفترچه تنبور» اشاره کرد: کتاب کمک آموزشی«دفترچه تنبور» برای افراد مبتدی تا متوسط برنامه‌ریزی شده است. در مجموعه دوم این کتاب قصد دارم به یکی سری تصنیف و مقام های پیچیده تر باستانی تنبور بپردازم. البته ادامه این مجموعه با بازخورد مجموعه اول بستگی دارد تا بتوانیم پیش از مجموعه دوم نقایص و اشتباهات مجموعه اول را اصلاح کنیم.
سمیرا اسدیان
بیشتر بخوانید:
