به گزارش پلاتو هنر، 22 مهرماه خبر وحشتناک و ناگواری در بین اهالی هنر و سینما به گوش رسید و آن قتل داریوش مهرجویی و همسرش وحیده محمدی‌فر در خانه‌شان در کرج بود. این حادثه به قدری وحشتناک و عجیب بود که با واکنش بسیاری از هنرمندان و مسئولان کشوری همراه شد.
در همین راستا رسول صدرعاملی سخنگوی خانه سینما درباره جلسه‌ای که در پی مرگ داریوش مهرجویی و همسرش وحیده محمدی‌فر در خانه سینما برگزار شد، گفت: امروز ۲۳ مهر جلسه‌ای برای اطلاع رسانی مراسم تشییع با حضور هیأت رئیسه و نمایندگان سازمان سینمایی در خانه سینما برگزار شد و پس از بحث و بررسی درباره قتل هولناک این کارگردان سینما مقرر شد که از فردا دوشنبه ۲۴ مهر ماه به نشانه احترام، سه روز عزا برای اهالی سینما و دوستداران آقای مهرجویی اعلام شود و همزمان با مراسم تشییع نیز یک روز تمام پروژه‌های سینمایی در سراسر کشور تعطیل شوند.
مراسم تشییع و خاکسپاری پیکر داریوش مهرجویی و همسرش وحیده محمدی‌فر روز چهارشنبه ۲۶ مهر ماه برگزار می‌شود تا سکانس پایانی زندگی این هنرمند نام آشنا و تاثیرگذار شکل بگیرد.
به همین دلیل نگاهی گذرا به زندگی داریوش مهرجویی یکی از بزرگترین و ماندگارترین هنرمندان و کارگردانان سینمای ایران انداختیم که برای مطالعه آن با ما همراه باشید.
نگاهی به زندگینامه داریوش مهرجویی
داریوش مهرجویی در 17 آذر 1318 در تهران به دنیا آمد و بعد از دوران نوجوانی به موسیقی و نقاشی علاقه‌مند شد. مهرجویی علاوه بر اینکه در کنار پدرش دستگاه‌های آواز ایرانی و نوازندگی سنتور را می‌آموخت، با موسیقی کلاسیک غربی هم آشنا شد و نوازندگی پیانو را هم فراگرفت.
داریوش مهرجویی 17 ساله بود که سینما برایش جذابیت پیدا کرد و شروع به تماشای فیلم‌های روز دنیا کرد. او پس از دریافت مدرک دیپلم، به مدت یک سال مدیریت هتل آتلانتیک را به عهده داشت. سپس در 20 سالگی عازم کالیفرنیا شد تا به تحصیل در رشته سینما مشغول شود؛ اما تنها پس از چند ترم، از تحصیل در این رشته انصراف داد و پا به دنیای فلسفه گذاشت.
داریوش مهرجویی در دانشگاه کالیفرنیا با افراد سرشناسی همچون ژان رنوار، کارگردان بزرگ فرانسوی، آشنا شد. او توانست در سال 1334 مدرک لیسانس فلسفه‌اش را از دانشگاه UCLA لس‌آنجلس دریافت کند. مهرجویی در همان دوران نشریه دانشجویی «پارس ریویو» را در لس‌آنجلس به راه انداخته بود تا زمینه‌ای را برای آشنایی غربی‌ها با سینمای ایران فراهم کند.
داریوش مهرجویی در سال 1335 به ایران بازگشت تا فعالیت‌های هنری‌اش را آغاز کند. این کارگردان بزرگ با ساخت بیش از 20 فیلم سینمایی و چندین فیلم مستند، از کارگردانان فعال سینمای ایران به‌شمار می‌آمد.
داریوش مهرجویی در عرصه‌ی فیلمسازی
داریوش مهرجویی در سال 1346 برای اولین بار در قامت کارگردان، فیلم «الماس 33» را روی پرده سینما برد؛ فیلمی پرهزینه که نه فروش موفقی داشت و نه توجه منتقدان را به خود جلب کرد. در سال 1348 مهرجویی در کنار غلامحسین ساعدی، فیلمنامه فیلم «گاو» را با اقتباس از مجموعه داستان عزاداران بیل نوشت. داریوش مهرجویی با ساخت فیلم «گاو» علاوه بر کسب موفقیت تجاری و دریافت جوایز بین‌المللی متعدد، توانست طرحی نو در سینمای ایران دراندازد و نام خود را به‌عنوان یک فیلم‌ساز صاحب‌سبک تثبیت کند.
بعد از آن فیلم‌های «آقای هالو»، «پستچی» و «دایره‌ی مینا» را روانه‌ی سینما کرد تا اینکه انقلاب 57 اتفاق افتاد. بعد از وقوع انقلاب، مهرجویی چند سالی را در فرانسه زندگی کرد؛ اما دوباره به ایران برگشت و فیلمسازی را از سر گرفت.
در سال 1365 با ساخت فیلم «اجاره‌نشین‌ها» نام داریوش مهرجویی دوباره بر سر زبان‌ها افتاد و با فیلم‌های «هامون (1368)»، «بانو (1370)»، «سارا (1371)»، «لیلا (1375)»، «درخت گلابی (1376)»، «میکس (1378)»، «بمانی (1380)»، «مهمان مامان (1382)»، «سنتوری (1385)»، «نارنجی‌پوش (1390)»، «چه خوبه که برگشتی (1391)»، «اشباح (1392)» و «لامینور (1398)» به یکی از پرکارترین کارگردانان سینمای ایران در چند دهه‌ی اخیر تبدیل شد.
فیلم «گاو»
فیلم گاو در سال ۱۳۴۸ ساخته شد و یکی از اولین فیلم‌های سینمای ایران است که در غرب و اروپا مورد توجه قرار گرفته است. این فیلم براساس داستان عزاداران بیل نوشته غلامحسین ساعدی و با کمک ساعدی در تهیه فیلمنامه ساخته شده است.
«گاو» که با رای گیری منتقدان در سال‌های ۱۳۵۱، ۱۳۶۷ و ۱۳۷۸ به عنوان بهترین فیلم تاریخ سینمای ایران انتخاب شده است در جشنواره‌هایی مانند کن، برلین، مسکو، لندن و لس آنجلس روی پرده رفت.
این فیلم سینمایی پس از نمایش در جشنواره‌های مختلف نظر کارگردان‌هایی مانند فدریکو فلینی را جلب کرد. «گاو» که از فیلم‌های موج نوی سینمای ایران است با بازیگرانی چون عزت‌الله انتظامی، علی نصیریان، جمشید مشایخی و پرویز فنی زاده جوایز متعدد داخلی و خارجی را کسب نموده است.
فیلم «پستچی»
داریوش مهرجویی در اثر چهارم خود پس از «گاو»، سراغ داستان انتقادی به نام «پستچی» رفته است. «پستچی» داستان فردی به نام تقی با بازی علی نصیریان است که در اداره پست کار می‌کند. او فردی است که مشکل ناتوانی جنسی دارد و در رویاپردازی‌اش و در شرایط مالی خود، سعی می‌کند با بلیت بخت‌آزمایی خود را از فروپاشی و نابودی نجات دهد. از این رو با همسرش در خانه نیت‌الله خان (عزت‌الله انتظامی) کار می‌کند تا فقط زندگی خود را سپری کند. در این حین تقی نیز در نزد دامپزشک روستا (بهمن فرسی) تحت معالجه است تا بتواند معضل جنسی خود را برطرف کند، ولیکن بیشتر رفتار دامپزشک همانند درمان دام‌ها و حیوانات روستاست که صورتی کنترل‌گر دارد. او تقی را به نخوردن گوشت دعوت می‌کند و تجربه لذت غذا خوردن را از وی سلب می‌کند. پزشک تقی را به تدریج به انسانی بدون شعور تبدیل می‌کند که همچون حیوانی که در اسارت اوست.
فیلم «دایره مینا»
پنجمین فیلم داریوش مهرجویی در سال ۱۳۵۳ ساخته شد. «دایره مینا» مدتی توقیف شد و اولین فیلم جنجالی مهرجویی بود که در آن خون فروش‌هایی که خون جمع می‌کردند و به بیمارستان‌ها می‌فروختند به تصویر کشیده شد، اما در انتها باعث تاسیس سازمان انتقال خون در ایران شد.
فیلم «اجاره نشین ها»
این فیلم سینمایی کمدی درام محصول سال ۱۳۶۵ است که در سال ۱۳۶۶ به نمایش عمومی در آمد و به پرفروش‌ترین فیلم آن سال تبدیل شد. این فیلم در زمانی ساخته شد که فیلم‌های کلیشه‌ای و شعارزده سینمای ایران را به تسخیر خود درآورده بودند و از این جهت فیلمی بسیار متفاوت است.
فیلم «هامون»
«هامون» نام فیلمی اجتماعی و سوررئالیستی است که در سال ۱۳۶۸ به کارگردانی داریوش مهرجویی ساخته شد. از بازیگران معروف این فیلم می‌توان از خسرو شکیبایی، بیتا فرهی، عزت‌الله انتظامی، فتحعلی اویسی نام برد. این فیلم رنگی و ۱۲۰ دقیقه است.
حمید هامون که با همسرش، مهشید، دائم کش‌مکش دارد زندگی کابوس گونهٔ خود را مرور می‌کند. او که مشغول نوشتن رساله‌اش دربارهٔ عشق و ایمان است، در پی دوست قدیمی و مرادش علی عابدینی می‌گردد. خانه و کاشانه را ترک می‌کند و دست به اعمال دیوانه‌واری می‌زند. او در حالتی پریشان، در پی شکایت‌هایش، خود را به امواج دریا می‌سپارد، اما عابدینی او را نجات می‌دهد.
همچنین، این فیلم به دغدغه‌های جوانان روشنفکر بعد از انقلاب می‌پردازد؛ میان دنیاخواهی و آرمان‌خواهی. تصویری از آرمان‌خواهی که به‌دلیل حبّ دنیوی (زیبایی و…) در تلاطم است و درمقابل، علی عابدینی فردی که تکلیفش با خودش مشخص است و دنیا را فدای آرمان‌ها و عقایدش کرده‌است. مهرجویی خود می‌گوید که داستان این فیلم با الهام‌گرفتن از بوف کور صادق هدایت نوشته شده است.
فیلم «لیلا»
«لیلا» فیلمی است که در سال ۱۳۷۵ ساخته شد. این فیلم را می‌توان به نوعی تکمیل‌کننده سه‌گانه «سارا» و «پری» محسوب کرد. این فیلمنامه اقتباسی در مورد بچه‌دار نشدن یک زن در ساختار سنتی است.
فیلم «درخت گلابی»
«درخت گلابی» فیلمی از داریوش مهرجویی است که بر اساس داستان کوتاهی از مجموعه داستان جایی دیگر، نوشته گلی ترقی در سال ۱۳۷۶ منتشر شد.
فیلم «سنتوری»
«سنتوری» یا علی سنتوری در سال ۱۳۸۵ در ژانر درام ساخته شد و فیلمی است اجتماعی با رویکردی انتقادی که تم اصلی آن تضاد سنت و مدرنیته در جامعه امروز ایران است. این فیلم توقیف شد و از اکران بازماند و پس از چند سال وارد شبکه نمایش خانگی شد.
فیلم «پری»
فیلم «پری» تصرف آزاد از داستان‌های «فرنی و زویی» و «یک روز خوب برای موزماه» جروم دیوید سلینجر است که داریوش مهرجویی بعد از ساخت «سارا» به سراغ این فیلم رفته است. داستان «پری»، تلاش برای یافتن معنایی عرفانی از زندگی است که پری (نیکی کریمی)، پس از خواندن کتاب سلوک که به برادرش اسد تعلق دارد، با تغییراتی رو به رو می‌شود. او حیران است و طالب و سراسر سوال که چگونه می‌توان رسید. او مدام پرسشی درونی دارد و در آینه با خود و استاد سالک مواجه می‌شود. پری مبهوت است و نمی‌داند راه چیست و در این جستجو، با برادران خود مواجه است که هر یک به صورتی زندگی، معنا و معنویت را تعریف می کنند. او مشقت‌بار مسیر را طی می کند تا حقیقت و درستی را پیدا کند.
فیلم «لامینور»
«لامینور» فیلمی که پس از شش سال دوری مهرجویی از سینما در سال ۱۳۹۸ ساخته شد و تهیه کننده آن رضا درمیشیان است. نکته ویژه این فیلم همکاری مهرجویی با علی نصیریان و عزت‌الله رمضانی‌فر پس از چهل سال است.
داریوش مهرجویی در عرصه‌ی نویسندگی و ترجمه
از آنجایی که تعداد پرشماری از آثار داریوش مهرجویی در حوزه‌ی فیلمسازی، با اقتباس از آثار ادبی ایران و جهان ساخته شده‌اند، می‌توان او را یکی از مهم‌ترین فیلم‌سازان سینمای اقتباسی ایران دانست که هیچ‌گاه از پیوند میان سینما و ادبیات غافل نبوده است. این پیوند دیرینه با ادبیات سبب شد که خود مهرجویی نیز دست به قلم ببرد و در سال 1388 اولین رمانش با نام «به‌خاطر یک فیلم بلند لعنتی» را به چاپ برساند. او در این رمان به شرح فرازونشیب‌های زندگی هنری و عاشقانه‌ی یک فیلم‌ساز می‌پردازد.
اثر بعدی داریوش مهرجویی در زمینه‌ی نویسندگی، «خرابات مغان» بود که در سال 1391 منتشر شد. او در این کتاب داستانی عاشقانه را روایت می‌کند که با مسائل مذهبی، فلسفی و سیاسی گره خورده است.
سال 1395 از نظر نویسندگی سال پرکاری برای داریوش مهرجویی بود. او در این سال سه رمان با نام‌های «آن رسید لعنتی»، «سفر به سرزمین فرشتگان» و «سفرنامه‌ی پاریس، عوج کلاب» را روانه‌ی بازار کتاب کرد. «برزخ ژوری» هم یکی دیگر از کتاب‌های داریوش مهرجویی است که در سال 1397 منتشر شد.
داریوش مهرجویی آثار ادبی مختلفی را از نویسندگان خارجی نیز ترجمه کرده است؛ ازجمله «بعد زیبایی‌شناختی و زیبایی‌شناختی واقعیت» اثر هربرت مارکوزه، «جهان هولوگرافیک» نوشته‌ی مایکل تالبوت، «یونگ، خدایان و انسان مدرن» تألیف آنتونیو مورنو، نمایشنامه‌های «طفل مدفون» و «غرب واقعی» نگارش سام شپارد و «آوازه‌خوان طاس» اثر اوژن یونسکو.
رمان ها
– به خاطر یک فیلم بلند لعنتی، نشر قطره، ۱۳۸۸
– روشنفکران رذل و مفتش بزرگ، مترجم: جمشید شیرازی، نشر هرمس ۱۳۸۹
– در خرابات مغان، نشر قطره، ۱۳۹۱
– آن رسید لعنتی، نشر به نگار، ۱۳۹۵
– سفرنامه پاریس، عوج کلاب، نشر به نگار، ۱۳۹۵
ترجمه ها
– بعد زیبایی شناختی و زیباشناختی واقعیت اثر: هربرت مارکوزه
– جهان هولوگرافیک اثر: مایکل تالبوت
– یونگ، خدایان و انسان مدرن اثر آنتونیو مورنو
– نمایشنامه‌های غرب واقعی و طفل مدفون اثر: سام شپارد
– آوازه‌خوان طاس و درس اثر اوژن یونسکو
درباره برخی از آثار کتبی مهم داریوش مهرجویی
کتاب «در خرابات مغان»: این رمان داستان رابطه‌ی عاشقانه‌ی یک پسر ایرانی مسلمان و یک دختر ایتالیایی کاتولیک را روایت می‌کند که با وجود کش‌وقوس‌های مذهبی و عرفانی، قصد دارند زندگی مشترکشان را در آمریکا آغاز کنند اما با وقوع فاجعه‌ی یازدهم سپتامبر، پای سیاست هم به میانه‌ی روابطشان کشیده می‌شود.
کتاب «برزخ ژوری»: داریوش مهرجویی در این رمان، داستان زندگی کارگردانی را روایت می‌کند که به‌عنوان یکی از اعضای هیئت ژوری یک جشنواره‌ی بین‌المللی فیلم انتخاب شده و قرار است به زودی به ایتالیا سفر کند؛ اما درست پیش از سفر متوجه وجود توموری در مغزش می‌شود و این اتفاق، رویداد هنری پیش رویش را تبدیل به برزخ می‌کند.
کتاب «جهان هولوگرافیک» (The Holographic Universe): این کتاب علمی در حوزه‌ی فیزیک کوانتوم که مایکل تالبوت، دانشمند آمریکایی آن را به نگارش درآورده و داریوش مهرجویی به فارسی ترجمه‌اش کرده است، با ارائه‌ی یک نظریه به واکاوی جهان هستی می‌پردازد. تالبوت در این کتاب با ارائه‌ی استدلال‌های مختلفی در تلاش است تا اثبات کند کائنات و متعلقاتش ساختاری مشابه با هولوگرام دارد.
جوایز مهرجویی
در این بخش جوایزی که داریوش مهرجویی به عنوان کارگردان یا فیلم‌نامه‌نویس یا تهیه‌کننده برنده شده است به تفکیک فیلم‌ها آمده است.
«گاو»
۱۹۷۰ (۱۳۴۹) – جایزه بهترین فیلمنامه از دومین جشنواره سپاس، برای فیلم «گاو».
۱۹۷۰ (۱۳۴۹) – جایزه دوم بهترین فیلم در فستیوال بین‌المللی فیلم تهران.
۱۹۷۱ (۱۳۵۰) – جایزهٔ منتقدان بین‌المللی (مجمع بین‌المللی منتقدان فیلم)، سی و دومین دوره جشنواره ونیز برای فیلم «گاو».
بهترین فیلم تاریخ سینمای ایران، در رای‌گیری منتقدان سینمایی ایران سال‌های ۱۳۵۱، ۱۳۶۷، ۱۳۷۸.
«آقای هالو»
۱۹۷۱- بهترین کارگردانی، بهترین فیلمنامه و جایزهٔ اول به عنوان بهترین فیلم، جشنواره سپاس برای فیلم «آقای هالو».
۱۹۷۱- جایزهٔ مخصوص هیات داوران جشنوارهٔ بین‌المللی فیلم مسکو برای فیلم «آقای هالو».
«پستچی»
۱۹۷۲ – جایزهٔ کلیسای پروتستان‌ها و پلاک طلایی هیات داوری جشنوارهٔ جهانی فیلم برلین.
۱۹۷۵ – جشنوارهٔ جهانی رتردام هلند، بهترین فیلم.
۱۹۷۲ – تقدیر شده در جشنوارهٔ جهانی فیلم ونیز.
۱۹۷۲ – فیلم هفتم از ده فیلم برگزیدهٔ جهان توسط منتقدان انگلیسی سالنامهٔ «فیلم بولتن».
«دایره مینا»
«دایره مینا» در جشنواره‌هایی متعددی از قبیل پاریس، برلین، وایدولید (اسپانیا)، سینماتک اونتاریو (کانادا)، موزهٔ هنرهای زیبای بوستون (آمریکا)،جشنواره فیلم بین‌المللی هنگ کنگ (هنگ کنگ)، … به نمایش درآمد و جوایزی را نصیب خود کرد.
۱۹۷۷ – جایزهٔ بزرگ «آنتن دو» از جشنوارهٔ جهانی فیلم پاریس.
۱۹۷۸ – جایزه ویژهٔ بین‌المللی کاتولیک‌ها، جشنوارهٔ جهانی فیلم برلین.
۱۹۷۸ – جایزهٔ منتقدین بین‌المللی از جشنوارهٔ جهانی فیلم برلین.
۱۹۸۰ – جایزه بهترین فیلم، جشنواره فیلم پراد فرانسه.
«مدرسه‌ای که می‌رفتیم »
۱۹۸۴ – نمایش در بخش خارج از مسابقه در جشنواره نانت.
«هامون»
۱۳۶۸ (۱۹۹۰) – سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی و فیلمنامه جشنواره سینمایی فجر.
۱۹۹۱ – جایزهٔ برنز بهترین فیلم در بیست و چهارمین جشنوارهٔ جهانی فیلم هیستون.
۱۹۹۱ – جایزهٔ سوم جشنوارهٔ جهانی فیلم توکیو.
برگزیده شده به عنوان «بهترین فیلم تاریخ سینمای ایران» در شماره‌های ۱۰۰ و ۲۰۰ ماهنامهٔ سینمای فیلم، توسط خوانندگان.
«بانو»
۱۹۹۸ – جایزهٔ ویژهٔ «فدراسیون بین‌المللی انجمن‌های فیلم» و نمایش در بخش «فروم» جشنواره برلین.
«سارا»
۱۹۹۳ – جایزهٔ «صدف طلایی» بهترین فیلم در چهل و یکمین جشنوارهٔ جهانی فیلم سن‌سباستین اسپانیا.
۱۹۹۳ – سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه جشنواره سینمایی فجر.
۱۹۹۳ – جایزهٔ نقرهٔ بهترین فیلم در جشنوارهٔ فیلم نانت- سه قاره، فرانسه.
۱۹۹۴ – جایزهٔ دوم بهترین فیلم منتخب تماشاگران در جشنوارهٔ جهانی فیلم «رن» فرانسه.
۱۹۹۴ – برندهٔ جایزه از هجدهمین جشنوارهٔ جهانی فیلم سائوپائولو، برزیل.
۱۹۹۵ – برندهٔ جایزه از دوازدهمین جشنوارهٔ جهانی فیلم حراره، زیمباوه.
«پری»
۱۹۹۵ – سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی جشنواره سینمایی فجر.
«لیلا»
۱۹۹۵ – بهترین کارگردانی در اولین جشن سینمای ایران.
۱۹۹۵ – بهترین فیلمنامه در اولین جشن سینمای ایران.
کسب عنوان «موفق‌ترین فیلم ایرانی» با ۲۹ حضور بین‌المللی در سال ۱۳۷۷.
«بمانی»
۲۰۰۳ – جایزهٔ ویژهٔ جشنوراهٔ بروکسل، بلژیک.
«مهمان مامان»
۲۰۰۴ – برندهٔ جایزهٔ بهترین فیلم بیست و دومین جشنواره جهانی فیلم فجر، تهران.
سایر
– ۱۳۸۵ جایزه یک عمر فعالیت تأثیرگذار فرهنگی، جایزه یلدا، به همت انتشارات کاروان و ماهنامه جشن کتاب
– تقدیر برای یک عمر فعالیت هنری در جشنوارهٔ زردآلوی طلایی در ارمنستان.
