به گزارش پلاتو هنر، کیوان کثیریان از روزنامه‌نگاران باتجربه، کارگردان تئاتر، کارشناس و منتقد سینما به حساب می‌آید، او طی مدت ۱۱ سال از سال ۱۳۸۴ تا سال ۱۳۹۵، پنج دوره عضو شورای مرکزی انجمن منتقدان و نویسندگان سینمایی ایران بوده است. این هنرمند که اخیرا رویداد «کرگدن‌خوانی» را در خانه هنرمندان روی صحنه برده است باوجود نظرات مثبتی که از مخاطبان و منتقدان دریافت کرده اما دچار حواشی شده است که به بهانه آنها با این کارگردان به گفتگو نشستیم.
کثیریان در گفتگو با پلاتو هنر با اشاره به موضوع نمایشنامه «کرگدن» گفت: خیلی از منتقدان معتقدند که «کرگدن» بهترین نمایشنامه قرن است. «کرگدن» نمایشنامه بسیار مشهوری است و به لحاظ مضمونی جهان شمول و قابل تعمیم است زیرا مضمون آن به اخلاق، هویت و انسانیت اشاره دارد. این نمایشنامه در شرایط فعلی می‌تواند همدلی برانگیز باشد و قطعا مخاطب با آن ارتباط بهتری برقرار می‌کند.
او ادامه داد: به نظرم جامعه امروز به «کرگدن» نیاز دارد، باوجود اینکه بارها این نمایشنامه اجرا شده است اما مخاطب باید بار دیگر این متن را بشنود و ارتباط و نسبت آن را با زمانه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم، پیدا کند.
این کارگردان با اشاره به ایده‌هایی که برای رویداد «کرگدن‌خوانی» در ذهن داشته است، عنوان کرد: برای این نمایشنامه‌خوانی ایده‌های مختلفی داشتم که توانستم تعدادی از آنها را اجرایی کنم، یکی از این ایده‌ها همین بود که خودم را روی یک متن یا ترجمه معطوف نکنم.
او توضیح داد: «کرگدن» از آن متن‌هایی است که ترجمه‌های متعدد و مشهوری از مترجمانی چون جلال آل‌‌احمد، پری صابری، مدیا کاشی‌گر، سحر داوری و… دارد. از این بابت سعی کردم این عدم قطعیت را با بازیگران و متن تسری دهم، حتی دوست داشتم در محل‌های مختلف اجرا را روی صحنه ببرم. ناگفته نماند که یک شب صحنه آخر نمایش را به زبان انگلیسی اجرا کردیم و شاهد استقبال خوب مخاطبان بودیم. به‌نظرم تغییر هرشب متن برای بازیگران و تماشاگران چالش جالبی بود.
کثیریان با بیان اینکه در کل چهار ترجمه به اجرا رسیدند، گفت: علاوه بر تکراری نبودن متن نمایشنامه، بازیگران نیز هر روز چرخش داشتند. مثلا نقش اصلی زن، هر شب تغییر کرد و بازیگران متفاوت این نقش را میخواندند. مجموعا 25 بازیگر داشتیم، اما کلا 14 نقش در نمایشنامه هست. این کار تجربه جالبی برای بازیگران هم بود زیرا هر شب با نقش‌های متفاوت رو به رو می‌شوند.
«کرگدن» را رفاقتی اجرا کردیم
این منتقد با اشاره به دلیل استفاده نکردن از بازیگران چهره عنوان کرد: اصلا کار سختی نبود که برای این اجرا بازیگران چهره بیاورم و کار را روی صحنه ببرم، اما ترجیحم این بود با دوستانم که در شیراز آشنا شده بودم و سالها پیش با هم رفاقت داشتیم «کرگدن» را اجرا کنم.
او ادامه داد: دوست داشتم فضای دوستانه و عمیقی که بینمان هست، برایمان نوعی امتیاز شود و در اجرا بازخورد بهتری به ما بدهد. برای اجرای این اثر اصلا بحث مالی بینمان مطرح نشد زیرا کار کاملا دوستانه، دلی و شخصی بود، حتی دو اسپانسر هم به من پیشنهاد دادند که از بازیگران چهره استفاده کنم اما من ترجیحم همین گروه بود و از نتیجه کار هم خیلی راضی هستم.
تمرین بیشتر، نتیجه قابل قبول‌تر
کثیریان با بیان اینکه برای بیان یک مطلب ابتدا شخص گوینده باید همان مطلب را درک کرده باشد و بعد به زبان بیاورد، تصریح کرد: شاید به نظر بیاید که نمایشنامه‌خوانی کار سختی نیست اما گروه ما، دو ماه روی متن تمرین کرد با این حال همچنان فکر می‌کردیم احتیاج به تمرین بیشتر داریم، زیرا من معتقدم که متن باید فهمیده شود تا خوب ارائه شود.
این منتقد سینما درمورد ویژگی‌های «کرگدن‌خوانی» گفت: باوجود اینکه این رویداد نمایشنامه‌خوانی بود اما سعی کردیم بازی، حرکت و حس وارد کار کنیم. سعی کردم در اجرا از موشن‌گرافی، صدا و موسیقی هم استفاده کنم. به نظرم نتیجه برای خودم قابل قبول است اگرچه هر چقدر تمرین بیشتر باشد، نتیجه قابل قبول تر است.
مجوز گرفتن برای نمایشنامه‌خوانی عقلانی نیست
کثیریان با اشاره به دلیل از دسترس خارج شدن بلیت‌فروشی این رویداد در سایت تیوال توضیح داد: اساسا مسئله مجوز به همه چیز تسری پیدا کرده است. کتاب «کرگدن» در بازار با انواع ترجمه وجود دارد و از طرف خود وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم مجوز دارد، اما هنرمندان برای نمایشنامه‌خوانی این اثر باید مجوز داشته باشند، یعنی صرفا به خاطر حضور چند تماشاچی همه چیز باید تایید شده باشد و این از نظر من عقلانی نیست.
برای دریافت مجوز باید قانون‌شکنی کنیم!
او ادامه داد: برای انجام کار فرهنگی دائما با چالش رو به رو هستیم، برای انجام کوچکترین کار هنری باید اجازه بگیریم، مانند بچه‌هایی که حتی برای غذا خوردن هم باید از والدین خود اجازه بگیرند. اساسا در همین پروسه مجوز گرفتن باید مرتکب قانون شکنی هم بشویم، زیرا باید متن کتاب مترجمی که برای آن هزینه کرده و زمان گذاشته و به بازار ارائه داده را به صورت مجانی و بدون اجازه به صورت فایل پی دی اف در اختیار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بگذاریم. واقعا نه تنها گروه ما، هیچکس اجازه اینکه از متن کتاب عکس بگیرد و برای کسی بفرستد را ندارد و اصلا این کار درست نیست، بسیاری از انتشاراتی‌ها با این کار مخالفند و به هیچکس اجازه همچین کاری را نمی‌دهند.
این منتقد خاطرنشان کرد: چرا اصلا باید همچین فایلی را در اختیار داشته باشم و چرا باید کار غیرقانونی انجام بدهم؟ چرا برای کوچکترین کار باید مجوز بگیرم؟ مگر چه کاری می خواهم انجام دهم؟ دارم در یک مکان کاملا رسمی، یک متن بامجوز را روخوانی می‌کنم. کار من زیرزمینی یا خلاف نیست. دو روز از اجرا رفته که ناگهان سایت بلیت فروشی را می‌بندند و شروع به تهدید من و گروهم می‌کنند. این عملا یعنی شما اجازه کار کردن ندارید. برای خواندن یک نمایشنامه باید انقدر سختی بکشیم که اصلا قید کار کردن را بزنیم.
تن به کار اشتباه نمی‌دهم
او ادامه داد: زمانی که کاری از لحاظ شرعی، اخلاقی و قانونی اشتباه است چرا باید به آن تن بدهیم. آدمیزاد نباید زیر بار هر چیزی برود. مشکل ما ایرانیان کلا این است که دیگر از این اجبارها خسته شده‌ایم. زمانی اصلا نمایشنامه‌نویسی نیازی به مجوز نداشت اما با گذشت زمان به جای اینکه دامنه فعالیت‌ها برای هنرمندان بیشتر شود، هر روز همه چیز محدودتر و بسته‌تر می‌شود.
کثیریان با بیان اینکه در جامعه ایران استانداردهای چندگانه حاکم است، گفت: حجاب در سینما با حجاب در تلویزیون فرق دارد یا یک جمله در تلویزیون ممنوع است اما همان جمله در شبکه نمایش خانگی ایرادی ندارد و در سینما هم باید با لحن متفاوت‌تری گفته شود. به نظر من تمام این مسائل سلیقه‌ای هستند. نظارت در همه جای دنیا به نوعی وجود دارد اما بعضی خط قرمزها واقعا بی‌استفاده هستند. هنرمندان در این مملکت فقط برای اینکه بتوانند کار کنند در این سالها زیر بار همه چیز رفته‌اند و به حرف مسئولان گوش دادند، آنها حتی برای تک تک رفتارشان هم مجوز گرفتند، حتی برای مدل نشستن و بلند شدنشان! به نظر من هنرمندان ایرانی برای حقشان نجنگیده‌اند و تلاش جدی برای تغییر شرایط نکردند برای همین است که امروز به اینجا رسیدیم، البته این موضوع نه فقط برای هنرمندان بلکه برای تمام افراد جامعه صدق می‌کند.
ما به سانسورها دامن زدیم
او ادامه داد: البته آدم‌هایی هم بودند که خلاف جریان حرکت کردند اما تاوان سنگینی دادند. در کل به یاد ندارم که هنرمندان همه با اتحاد جلوی یک جریان بایستند و به آن اعتراض کنند. همه ما به این جریان تن دادیم و به سانسورها دامن زدیم. سانسور زمانی که وجه بیرونی دارد کم کم درونی می شود و آدم‌ها شرطی می‌شوند. در خودسانسوری همیشه عافیت طلبی و میل به دوری از دردسر دیده می‌شود، خودسانسوری شجاعت افراد را می‌گیرد و مردم را یکرنگ می‌کند.
این منتقد هنری با اشاره به معنای آزادی بیان گفت: به نظر من در هر محیطی که اشخاص اجازه صحبت کردن نداشته باشند و نتوانند نظرشان را بیان کنند آزادی بیان وجود ندارد. جامعه زمانی اصلاح می‌شود که مردم بتوانند سوال بپرسند و مسئولان در قبال سوال مردم خودشان را مسئول بدانند و جوابگو باشند.
کشوری که صداوسیما نشان می‌دهد، ایران نیست
او ادامه داد: اگر غیر از این باشد نتیجه تمام این مسائل می‌شود همین اوضاع فعلی کشورمان، مثال ساده می‌زنم؛ درصد تماشاگران صداوسیما کلا چقدر است، اصلا هنوز کسی تلویزیون تماشا می‌کند؟ دلیلش واضح است، صداوسیما جامعه و کشوری را نشان می‌دهد که زمین تا آسمان با واقعیت تفاوت دارد. حتی در پلتفرم‌های نمایش خانگی هم تصویری که از مردم نشان می‌دهند با تصویری که در صداوسیما نشان می‌دهند تفاوت وجود دارد.
کثیریان در پایان سخنانش خاطرنشان کرد: به نظرم در هر حوزه‌ای، اشخاصی که فعال هستند باید خودشان را مسئول بدانند. ما متاسفانه خط باریک و محدودی برای خودمان مشخص کرده‌ایم و به اجازه بیرون آمدن از آن محوطه امن را به خودمان نمی‌دهیم درصورتی که در هر حوزه‌ای که هستیم باید بتوانیم حداقل یک متر از اطرافمان را بازتر کنیم و واقعا نگاه مسئولانه داشته باشیم. درنهایت امیدوارم شاهد اتفاقات مثبت باشیم و مسئولان کمی بیشتر صدای ما را بشنوند و به آن توجه کنند.
«کرگدن‌خوانی» به خوانش نمایشنامه «کرگدن» نوشته اوژن یونسکو، نمایشنامه‌نویس نامدار رومانیایی اختصاص داشت، به کارگردانی کیوان کثیریان تا 28 مرداد ماه در خانه هنرمندان ایران روی صحنه رفت.
نرگس ذکایی
